1ـ شرایط راوی

روی الکشی عن ابی محمد جبرئیل بن احمد الفاریابی قال: حدثنی موسی بن جعفر بن وهب قال: حدثنی ابوالحسن احمد بن حاتم بن ماهویه قال: کتبت الیه ـ یعنی اباالحسن الثالثـ اسأله عمن آخذ معالم دینی؟ ـ و کتب اخوه ایضاً بذلک. ـ فکتب الیهما: فهمت ما ذکرتما فاعتمدا فی دینکما علی کبیر فی حبنا و کل کثیر التقدم فی امرنا فانهم کافو کما إن شاء الله تعالی.
احمد بن حاتم گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) نوشتم از چه کسی معارف دینم را یاد بگیرم؟ ـ و برادر او نیز چنین سؤالی از امام کرده بود. ـ امام (علیه‌السّلام) برای آن دو نوشت: آنچه را که گفته بودید دریافتم. پس در دین خودتان به کسی که محبّتش نسبت به ما بیشتر است و کسی که در ولایت ما سابقه بیشتری دارد اعتماد کنید که چنین افرادی برای شما [در این امر] کفایت می‌کنند إن شاء الله.
آنچه که در نگاه اول می‌توان از این روایت دریافت،این است که در اخذ روایت و قبول آن از روات، محبت اهل بیت (علیهم‌السّلام) شرط اساسی است؛ به عبارت دیگر امامی بودن راوی شرط اساسی در قبول روایت اوست. اما آنچه در این روایت کمتر بدان مورد توجه قرار گرفته، عبارت کل کثیر التقدم فی حبّنا است که می‌توان چنین از آن برداشت کرد: چنانچه تمامی روات دو حدیثِ متعارض، امامی مذهب باشند،روایتی رجحان دارد که راوی آن در امامی بودن سابق باشد. شاید علت عدم توجه علمای حدیث به این مطلب،این باشد که چنین موردی خیلی به ندرت یافت می‌شود؛ ولی به هر حال می‌توان از این روایت چنین قاعده‌ای را استخراج کرد. لازم به ذکر است که در علوم حدیث امامی بودن راوی از شرایط سند صحیح و حسن است.

2ـ شرایط عمل به حدیث و دعوت به عرض?حدیث به معصومین (ع)

1ـ محمد بن عیسی قال: أقرانی داود بن فرقد الفارسی کتابه الی ابی‌الحسن‌ الثالث (علیه‌السّلام) وجوابه بخطه فقال نسألک عن العلم المنقول الینا عن آبائک و اجدادک قد اختلفوا علینا فیه کیف العمل به علی اختلافه؟ اذا نرد الیک فقد اختلف فیه. فکتب ـ و قرأتهـ ما علمتم انه قولنا فالزموه و ما لم تعلموا فردوه الینا.
محمد بن عیسی گوید: داود بن فرقد فارسی نامه خودش به امام هادی (علیه‌السّلام) و پاسخ ایشان به خودشان را برای من خواند که سؤال کرده بود: از شما درباره علم روایت شده از پدران و نیاکانتان که به صورت‌های مختلف به ما رسیده است،می‌پرسیم؛ در صورت وجود اختلاف، عمل بدان چگونه است؟ پس امام (علیه‌السّلام) نوشت: هر چه را که دانستید سخن ماست بدان عمل کنید و هر چه را که ندانستید به خودمان بر‌گردانید.
این روایت به بیان یکی از شرایط عمل به حدیث می‌پردازد،به این ترتیب که هر گاه یقین شود روایتی سخن معصوم است،عمل به آن لازم می‌باشد؛ یعنی علم به صدور حدیث از معصوم،الزام در عمل به آن می‌آورد. حال این سؤال پیش می‌آید که در روایاتی که علم به صدور روایت از معصوم نداریم چه کنیم؟ پاسخ این سؤال در قسمت دوم روایت است که می‌فرماید: اینگونه روایات را به معصوم عرضه می‌کنیم و ما در صفحات آینده دربار?عرضه روایات بحث خواهیم کرد.
2ـ من کتاب ‌المسایل، من مسایل محمد بن علی بن عیسی: حدثنا محمد بن احمد بن محمد بن زیاد و موسی بن محمد بن علی بن موسی قال کتبت الی ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) اسأله عن العلم المنقول الینا عن آبائک و اجدادک صلوات ‌الله ‌علیهم قد اختلف علینا فیه فکیف العمل به علی اختلافه و الرد الیک فیما اختلف فیه فکتب علیه‌السّلام، ما علمتم انه قولنا فالزموه و ما لم تعلموا فردّوه الینا.
محمد بن احمد و موسی بن محمد گویند: به امام هادی (علیه‌السّلام) نوشتم و از او درباره علمی که از پدران او بر ما می‌رسد سؤال کردم که به‌صورت‌های مختلف به ما رسیده است؛ حال با این اختلافات عمل به آن‌ها و یا بازگرداندن آن‌ها به شما چگونه است؟ امام (علیه‌السّلام) نوشتند: هر چه را که دانستید سخن ماست،پس بدان عمل کنید و هر چه را که ندانستید به ما بازگردانید.
این روایت با روایت قبلی تقریباً یکی است و فقط اسناد آن فرق می‌کند. اما مطلب دیگری که از این روایت می‌توان دریافت، لزوم عرض?حدیث به معصومین است که این عرض?حدیث از کار‌هایی است که اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) کراراً آن‌ را انجام می‌داده‌ا‌‌ند. عرض?روایت به معصوم چند شیوه داشته است:
گاهی عرض?حدیث برای تصحیح و تأیید متن حدیث بوده است و گاهی عرض?حدیث برای فهم متن حدیث و مفهوم آن بوده است که در بخش اقدامات علم‌ الحدیثی امام،نمونه‌هایی از عرض?احادیث به امام هادی (علیه‌السّلام) را ذکر خواهیم کرد.

3ـ پرهیز از غرائب

نکته دیگری که از روایت فوق می‌توان برداشت کرد، پرهیز از احادیث غریب است؛ بدین معنی که هر حدیثی که صدور آن از معصوم مشهور باشد،بدان می‌توان عمل کرد؛ ولی هر حدیثی که در نزد علمای حدیث،غریب باشد عمل به آن ابتداءً جایز نیست و باید به معصوم عرضه شود.

4ـ رعایت شرایط نقد حدیث

محمد بن الحسین عن محمد بن اسماعیل عن حمزة بن بزیع عن علی السائی عن ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) انه کتب الیه فی رسالة و لا تقل لما بلغک عنا او نسب الینا: هذا باطل و ان کنت تعرف خلافه فانک لا تدری لِمَ قلنا و علی ای وجهٍ وصفة؟
امام هادی (علیه‌السّلام)،در نامه‌ای به علی ‌السائی نوشت: هر گاه روایتی از ما به تو رسید و یا چیزی را به ما نسبت دادند تو فوراً نگو که این باطل است؛ اگر چه خلاف آن‌ را [از ما] بدانی چرا که تو نمی‌دانی ما چرا آن حرف را زده‌ایم و بر چه وجه و صفتی بیان کرده‌ایم.
این روایت،اشاره به این نکت?مهم دارد که نقد حدیث شرایطی را می‌طلبد و هر کسی صلاحیت این کار را ندارد. ضمناً از جمله فانک لا تدری لِمَ قلنا و علی ای وجهٍ وصفة می‌توان دریافت که سخنان ائمه (علیهم‌السّلام) نیز همانند قرآن وجوه مختلفی دارند که شناخت این وجوه نیازمند تدبر و تعقل است و سزاوار نیست که به محض دریافت روایتی که در ظاهر با آموزه‌های دینی مخالفت نباید حکم به مجعول بودن آن داد؛ بلکه باید جانب احتیاط را رعایت کرده و امکان وجود تقیه یا وضعِ حکم جدید و... را در نظر گرفت.

5ـ پرهیز از قیاس در برداشت از روایات

السندی بن محمد عن صفوان بن یحیی عن محمد بن حکیم عن ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) قال: قلت له: تفقهنا فی‌ الدین و روّینا و ربّما وَرَدَ علینا رجلٌ قد ابتلی بشیءٍ صغیرٍ الذی ما عندنا فیه بعینه شیءٍ و عندنا ما هو یشبه مثله، أفَنُفْتِیهِ بما یشبِهَهُ؟ قال: لا و مالکم و القیاس فی ذلک هلک من هلک بالقیاس... .
محمد بن حکیم گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) عرض کردم: ما در دین تقیه کردیم و ای بسا شخصی بر ما وارد می‌شود که مسأل?کوچکی دارد که ما عین را تا به حال ندیده‌ایم ولیکن چیزهایی شبیه آن قبلاً نزد ما بوده است آیا می‌توانیم به مسایل مشابه آن فتوا بدهیم؟ امام (علیه‌السّلام) فرمود: ‌خیر، شما را با قیاس چه ‌کار؟ هر کس هلاک شد به ‌خاطر این هلاک شد که قیاس کرد.
اولین نکته‌ای که در مطالع?این روایت دریافت می‌شود،پرهیز از قیاس در برداشت از روایات است. قیاس از جمله مسایلی است که در فقه شیعه جایز نیست؛ اما متأسفانه علمای اهل سنت در بسیاری از امور از آن استفاده کرده و بیراهه رفته‌اند. به هر حال قیاس دربر داشت از آیات و روایات جایز نیست.

اقدامات امام هادی (علیه‌السّلام) در زمین?علوم حدیث

اقدامات امام هادی (علیه‌السّلام) در حوز?علوم حدیث را می‌توان در سه بخش عمده بیان کرد:
1. تصحیح، تأیید و ردّ احادیث یا مجموعه‌های حدیثی
2. جرح و تعدیل راویان توسط امام هادی (علیه‌السّلام)
3. تألیف و یا املاء مجموعه‌های روایی

1ـ تصحیح، تأیید و ردّ احادیث یا مجموعه‌های حدیثی

الصدوق قال: حدثنی أبی قال: حدثنا سعد بن عبدالله عن یعقوب بن یزید عن بعض اصحابنا قال: دخلت علی ابی‌الحسن علی بن محمد العسکری (علیه‌السّلام) یوم ‌الأربعاء و هو یحتجم فقلت له: ان اهل المحرمین یروون رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) انه قال: من احتجم یوم ‌الأربعاء فاصابه بیاض فلا یلو من الا نفسه فقال: کذبوا انما یصیب ذلک من حملته امه فی طمث.
راوی می‌گوید: در روز چهارشنبه امام هادی (علیه‌السّلام) را دیدم که حجامت می‌کند عرض کردم: اهل حرمین (مکه و مدینه) از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت می‌کنند که فرمودند: هر کس در روز چهارشنبه حجامت کند و به سفیدی مبتلا شود جز خودش هیچ کس را ملامت نکند. امام (علیه‌السّلام) فرمود: دروغ می‌گویند؛ این در صورتی است که مادرش او را در حال حیض باردار شده باشد.
این روایت,از جمله روایاتی است که اقدام امام هادی (علیه‌السّلام) نسبت به اصلاح حدیث را نشان می‌دهد.
علی بن مهزیار قال: قلت [لابی‌الحسن (علیه‌السّلام)]: روی بعض موالیک عن آبائک (علیهم‌السّلام) ان کل وقف الی وقت معلوم فهو واجب علی الورثة و کل وقف الی غیر وقت معلوم جهل مجهول باطل مردود علی الورثة و انت اعلم بقول آبائک؟ فکتب: هو عندی کذا
علی بن مهزیار گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) گفتم: بعضی از دوستانت از پدرانت روایت می‌کنند که هر وقفی به وقتی معلوم بر ورثه واجب است و هر وقفی به غیر وقتی معلوم جهل و نامعلوم و باطل است و به ورثه بازگردانده می‌شود. تو خود به گفتار پدرانت داناتری. [آیا همین‌طور است که می‌گویند؟] پس حضرت نوشتند: همین‌گونه است.
این روایت نیز نمونه‌ای از روایات عرضه شده بر امام هادی (علیه‌السّلام) است که ایشان آن را تأیید کرده‌اند.
محمد بن الریان: کتبت الی العسکری (علیه‌السّلام) جعلت فداک روی لنا ان لیس لرسول‌الله (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) من الدنیا الا الخمس فجاء الجواب: ان الدنیا و ما علیها لرسول‌الله(صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله).
محمد بن ریان می‌گوید: به امام عسگری (علیه‌السّلام) نوشتم: فدایت گردم به ما روایت شده که رسول خدا از دنیا چیزی جز خمس نداشته پس جواب آمد: دنیا و هر آنچه در دنیا است از آنِ رسول خداست.
این روایت نیز نمونه‌ای از روایات عرضه شده‌ای است که امام هادی (علیه‌السّلام) آن‌ را رو کرده‌اند.
بر خلاف روایات قبل که هدف از عرض?آن‌ها تصحیح، تأیید و یا ردّ آن‌ها از طرف معصوم (علیه‌السّلام) است گاهی روایاتی عرضه می‌شده و از امام درخواست می‌شد مفهوم آن‌ را بیان فرماید که در این‌جا به ذکر یک نمونه بسنده می‌کنیم:
صقر بن ابی دلف،خدمت امام هادی (علیه‌السّلام) رسید و عرض کرد: یا سیدی حدیثٌ یروی عن النبی لا اعرف معناه قال ما هو؟ قلت: قوله: لا تعادوا الایام فتعادیکم ما معناه؟ فقال: نعم الایام نحن بنا قامت السماوات و الارض فَالسَّبتُ اسم رسول‌الله و الاحد امیرالمؤمنین و الاثنین الحسن والحسین و الثلثاء علی بن الحسین و محمد بن علی الباقر و جعفر بن محمد و الاربعاء موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و انا و الخمیس ابنی الحسن و الجمعه ابن اننی و الیه تجتمع العصابة الحق و هو الذی یملأها قسطاً و عدلاً کما ملئت جوراً و ظلماً فهذا معنی الایام و لا تعادوا الایام فی الدنیا فیعادوکم فی الآخرة
صقر بن ابی دلف گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) عرض کردم که مولای من حدیثی از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت شده که معنایش را نمی‌دانم؛ فرمود: آن حدیث چیست؟ عرض کردم: فرمایش آن‌حضرت که فرمود: با روزها دشمنی نکنید آن‌ها با شما دشمنی می‌کنند. معنی این حدیث چیست؟ فرمود: آری روزها ما هستیم و آسمان و زمین با وجود ما برپا شده است. شنبه اسم رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) و یک‌شنبه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و دوشنبه حسن و حسین و سه‌شنبه علی بن حسین و محمد بن علی باقرالعلوم و جعفر بن محمد و چهارشنبه موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و من و پنج‌شنبه فرزندم حسن و جمعه فرزند فرزندم است و گروه حق بر گرد او جمع می‌شوند و اوست کسی که زمین را از عدل و داد پر می‌کند هم‌چنآن‌ که از ظلم و ستم پر شده باشد و این است معنی روزها و در دنیا با روزها دشمنی نکن که با تو در آخرت دشمنی می‌کنند.
این روایت نمونه‌ای از روایاتی است که هدف راوی از عرضه آن به امام هادی (علیه‌السّلام) دریافت معنی و پیام حدیث است.
علاوه بر عرضه و تصحیح روایات گاهی اتفاق می‌افتاد که یکی از اصحاب، کتابی یا مجموعه‌ای حدیثی را خدمت امام آورده و امام پس از رؤیت و مطالع?کتاب،آن نسبت به تأیید، تصحیح و یا ردّ آن اقدام می‌فرمودند که به چند نمونه از این موارد در دور?امام هادی (علیه‌السّلام) اشاره می‌کنیم:
1ـ داود بن القاسم الجعفری قال: ادخلت کتاب یوم و لیله الذی الّفه یونس بن عبدالرحمن، علی ابی‌الحسن العسکری (علیه‌السّلام) فنظر فیه و تصفحه کله ثم قال هذا دینی و دین آبائی و هوالحق کله
داود بن قاسم می‌گوید: کتاب یوم و لیله یونس بن عبدالرحمن را به امام عسگری (علیه‌السّلام) عرضه کردم؛ ایشان در آن نگاه کرد و هم?آن‌ را ورق زده سپس فرمودند: این دین من و دین پدران من است و هم?آن حقیقت است.
2ـ سهل بن یعقوب می‌گوید: کتاب اختیارات ‌الایام از امام صادق (علیه‌السّلام) را به دست آوردم و آن‌ را به حضور امام هادی (علیه‌السّلام) بردم و عرض کردم: مما حدثنی به ‌الحسن بن عبدالله بن مطهر عن محمد بن سلیمان عن ابیه عن سیدنا الصادق فی کل شهر فاعرضه علیک؟ فقال لی: افعل! فلمّا عرضته علیه و صحّحته قلت له یا سیدی فی اکثر هذه الایام قواطع عن المقاصد لما ذکر فیها من التحذیر و المخاوف... .
حدیث ادامه دارد و اجمالاً اینکه امام هادی (علیه‌السّلام)،در نهایت کتاب را تأیید می‌کنند.

2ـ جرح وتعدیل راویان توسط امام هادی (علیه‌السّلام)

روایاتی از امام هادی (علیه‌السّلام)،در منابع حدیثی نقل شده است که در آن‌ها برخی از روات حدیث تعدیل و یا احیاناً جرح و ذم شده‌اند. البته این روایات آن‌گونه که نقل قول‌های رجالی دلالت می‌کند،صراحتاً به تعدیل و جرح دلالت ندارند؛ بلکه مضمون کلام امام به گونه‌ای است که می‌توان از آن به عنوان مدح یا قدح برای راوی استفاده کرد.
الف) تعدیل راویان در کلام امام هادی (علیه‌السّلام)

1ـ یونس بن عبدالرحمن

در صفحات قبل گفتیم که ابوهاشم جعفری کتاب یوم و لیله از یونس را به امام عرضه داشت و ایشان پس از رویت کتاب و ورق زدن آن فرمودند: این دین من و دین پدرانم است و هم?آن حق است.
از این روایت،علاوه بر تأیید کتاب یونس می‌توان مدح یونس بن عبدالرحمن را نیز استفاده کرد.

2ـ علی بن جعفر

قال الکشی: وجدت بخط جبرئیل بن احمد عن موسی بن جعفر عن ابراهیم بن محمد انه قال: کتبت الی ابی‌الحسن (علیه‌السّلام): جعلت فداک قبلنا اشیاء یحکی عن فارس و الخلاف بینه و بین علی بن جعفر حتی صار یبرأ بعضهم من بعض، فان رایت ان تَمنّ علی بما عندک فیهما و ایهما یتولی حوائج قبلک حتی لا اعدوه الی غیره فقد احتجت الی ذلک فعلت ان ‌شاء الله؟
فکتب: لیس عن مثل هذا یسأل و لا فی مثله یشک، قد عظم الله قدر علی بن جعفر متعنا الله تعالی عن یقایس الیه فاقصد علی بن جعفر بحوائجک و اخشوا فارساً و امتنعوا من ادخاله فی شیء من امورکم تفعل ذلک انت و من اطاعک من اهل بلادک فانه قد بلغنی ما تموه به علی الناس فلا تلتفتوا الیه ان ‌شاء الله .
ابراهیم بن محمد گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) نوشتم: فدایت شوم؛ نزد ما چیز‌هایی است که از فارس و اختلافش بین علی بن جعفر حکایت می‌کند تا جایی‌که آن دو از همدیگر دوری می‌جویند. پس اگر صلاح می‌دانی بر ما منت گذاشته و ‍[بفرمایید] کدام ‌یک از آن دو امور را از طرف شما متولی است تا اینکه با او دشمنی نکرده و از او پیروی کنیم. پس امام (علیه‌السّلام) نوشت: در چنین چیزی جای سؤال و تردید نیست. قطعاً خداوند منزلت علی بن جعفر را رفیع کرده ـ که خداوند ما را با وجود متمتع گرداندـ از اینکه با کسی چون فارس مقایسه شود. پس در کارهایت به علی بن جعفر رجوع کن و از فارس بترسید و او را از دخالت کردن در کارهایتان باز دارید. تو و کسانیکه از تو حرف‌شنوی دارند چنین کنید. به‌درستی آنچه که او به مردم به دروغ جلوه می‌دهد به من رسیده است پس به او توجه نکنید ان ‌شاء الله.
این روایت،در تعدیل و توثیق علی بن جعفر و جرح فارس کاملاً واضح است و نیازی به توضیح ندارد؛ البته غیر از این روایت، روایت‌های دیگری نیز درباره علی بن جعفر وجود دارد که هیچ‌کدام به اندازه این روایت در توثیق علی بن جعفر آشکار نیستند.

3ـ ابن علی راشد، عیسی بن جعفر و ابن بند

الکشی قال: حدثنی محمد بن قولویه قال: حدثنا سعد بن عبدالله قال: حدثنا احمد بن هلال عن محمد بن الفرج قال: کتبت الی ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) اسأله عن ابی علی بن راشد و عن عیسی بن جعفر بن عاصم و ابن بند؟ فکتبت الی: ذکرت ابن راشد رحمه ‌الله فانه عاش سعیداً و مات شهیداً و دعا لابن بند و العاصمی.
محمد بن فرح گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) نامه نوشته و از او درباره علی بن راشد و عیسی بن جعفر و ابن بند پرسیدم. حضرت نوشت: ابن راشد را یاد کردی؛ خدا او را رحمت کند. خوشبخت زیست و شهید از دنیا رفت و ابن بند و عیسی بن جعفر را نیز دعا کرد.
این روایت،در توثیق ابن راشد تقریباً آشکار است؛ چرا که امام (علیه‌السّلام) او را خوشبخت در دنیا و آخرت معرفی کرده است. اما در اینکه دعای امام هادی (علیه‌السّلام) در مورد ابن بند و عیسی بن جعفر می‌تواند دلالت بر توثیق داشته باشد،باید گفت که این‌چنین نیست و این دعا فقط در حد یک مدح پذیرفته است؛ چرا که امام توثیق آشکاری انجام نداده‌اند بلکه آن دو را دعا کرده‌اند و صِرف دعای امام در حق کسی نمی‌تواند به‌ عنوان دلیلی بر وثاقت و عدالت راوی مطرح شود.

4ـ ایوب بن نوح

المجلسی عن الطوسی انه قال: من المحمودین ایوب بن نوح بن دراج ذکر عمرو بن سعید المدائنی و کان فطحیاً قال: کنت عند ابی‌الحسن العسکری (علیه‌السّلام) بصریا اذ دخل ایوب بن نوح و وقف قدّامه فامره بشیء، ثم انصرف و التفتَ الیّ ابوالحسن (علیه‌السّلام) و قال: یا عمرو إن احببت أن تنظر الی رجل من اهل الجنه فانظر الی هذا.
عمرو بن سعید ـ که فطحی بودـ گوید: نزد امام هادی (علیه‌السّلام) بودم که ایوب بن نوح وارد شده و در برابر امام ایستاد. امام،انجام کاری را به او امر کردند. سپس رو به من کرده و فرمودند: ای عمرو اگر دوست داشتی به صورت یکی از اهل بهشت نگاه کنی،پس به این ‍[ایوب] نگاه کن.
دلالت این روایت بر مدح ایوب،آشکار است و با آن‌ که راوی حدیث،فطحی‌مذهب است می‌تواند به عنوان توثیق برای ایوب بن نوح محسوب شود؛ چرا که در روایات مدح اگر راوی غیر امامی باشد و روایت در توثیق امامی باشد،روایت آن غیر امامی را می‌پذیریم.
ب) جرح راویان در کلام امام هادی (علیه‌السّلام)

1ـ علی بن حسکة قمی

الکشی قال: حدثنی الحسین بن الحسن بن بندار القمی قال: حدثنا سهل بن زیاد الآدمی قال: کتبت بعض اصحابنا الی ابی‌الحسن العسکری (علیه‌السّلام) جعلت فداک یا سیدی ان علی بن حسکه یدعی انه من اولیائک و انک انت الاول القدیم و انه بابک و نبیک امرته أن یدعو الی ذلک و یزعم ان الصلاة و الزکاة و الحج و الصوم کل ذلک معرفتک و معرفة من کان فی مثل حال ابن حسکه فیما یدعی من البابیة و النبوة، فهو موص کامل سقط عنه الاستعباد بالصلاة و الصوم و الحج و ذکر جمیع شرائع الدین ان معنی ذلک کله ما ثبت لک و مال الناس الیه کثیراً فان رأیت ان تمن علی موالیک بجواب فی ذلک تنجیهم من الهلکه؟
قال: فکتب (علیه‌السّلام): و کذب ابن حسکه علیه لعنة ‌الله و بحسبک انی لاأعرفه فی موالیّ ماله لعنه ‌الله فوالله ما بعث الله محمداً و الانبیاء قبله الا بالحنیفیه و الصلاة و الزکاة و الصیام و الحج و الولایه و ما دعی محمد (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) الا الی الله وحده لا شریک له و کذلک نحن الاوصیاء من ولده عبدالله لا نشرک به شیئاً اذ اطعناه رحمنا و ان عصیناه عذبنا، ما لنا علی الله من حجة بل الحجة لله علینا و علی جمیع خلقه ابراء الی الله ممن یقول ذلک و انتفی الی الله من هذا القول، فاهجروهم لعنهم الله و الجؤهم الی ضیق الطریق فان وجدتم احداً منهم فاخدش رأسه بالحجر.
سهل بن زیاد گوید: یکی از دوستانمان به امام عسگری (علیه‌السّلام) نوشت: مولای من، فدایت گردم علی بن حسکه ادعا می‌کند که از دوستان توست و تو اول قدیم هستی و او باب [معرفت] توست و پیامبر توست که او را امر کرده‌ای که مردم را به سوی تو دعوت کند و می‌پندارد که نماز و زکات و حج و روزه، همه شناخت توست و شناخت کسانی مثل ابن حسکه،در آنچه که از بابیت و نبوت ادعا می‌کند و او مؤمن کامل است که عبادت به نماز و روزه و حج و جمیع شرایع دین از او ساقط شده است و تمامی شرایع دین به‌ معنی آن چیزی است که بر تو ثابت باشد و بسیاری از مردم به او متمایل شده‌اند. اگر صلاح بدانید،بر ما منت گذارده و جوابی بدهید که دوست‌دارانتان را از هلاکت نجات دهد.
امام (علیه‌السّلام) نوشت: ابن حسکه دروغ گفته خدا او را لعنت کند و برای تو همین کافی است که من او را درمیان دوستانم نمی‌شناسم. لعنت خدا بر او باد. قسم به ‌خدا که خداوند محمد را ـ که درود خدا بر او بادـ و دیگر انبیاء را جز به دین حنیف و نماز و زکات و روزه و حج و ولایت مبعوث نکرد و او جز برای خداوند یکتای لا‌شریک دعوت نکرد و این‌چنین هستیم،ما اوصیاء از فرزندان او و بندگان خداوند که شریکی برای او قرار نمی‌دهیم. اگر او را اطاعت کنیم بر ما رحمت می‌کند و اگر سرکشی کنیم عذابمان می‌کند. ما دلیلی بر خداوند نداریم؛ بلکه حجت از آن خداوند است بر ما و بر جمیع آفریدگانش. به خداوند پناه می‌برم از آنچه می‌گویند. پس آن‌ها را ترک کنید که لعنت خداوند بر آن‌ها باد و آن‌ها را در تنگنا قرار دهید و اگر کسی از آنان را یافتید سرش را با سنگ بشکنید.
این روایت،دلالت آشکار در دروغگو بودن ابن حسکه دارد. البته غیر از این روایت، روایت‌های دیگری نیز در جرح او وجود دارد که هیچ‌کدام در شدت جرح به پای این روایت نمی‌رسند و ما از ذکر آن‌ها خودداری کردیم.

2ـ ابن بابای قمی و فَهریّ

قال الکشی: قال سعد: حدثنی العبیدی قال: کتب الیّ العسکری ابتداءً منه: ابرأ الی الله من الفهریّ و الحسن بن محمد بن بابا القمی، فابرأ منهما فانی محذرک و جمیع موالی و انی العنهما علیهما لعنه الله مستاکلین باکلان بنا الناس فتانین موذبین آذاهما الله ارسلهما فی للعنه و ارسلهما فی الفتنه رکسا یزعم ابن بابا انی بعثته نبیاً و انه باب علیه لعنة الله سخر منه الشیطان فأقواه، فلعن الله من قبل منه ذلک. یا محمد ان قدرت أن تخدش راسه بالحجر فافعل فانه قد آذانی آذاه الله فی الدنیا و الآخرة.
عبیدی گوید: امام هادی (علیه‌السّلام) برایم نوشت: برائت می‌جویم از فهری و ابن بابا و تو نیز از آن دو برائت بجوی و دوری کن و من تو را و جمیع دوستانم را از این دو بر حذر می‌دارم و آن‌ها را لعن می‌کنم لعنت خداوند بر آن دو باد؛ فتنه‌گران و اذیت‌کنندگانی که خداوند آن‌ها را آزار دهد و آن‌ها را در لعنت خود بفرستد. ابن بابا می‌پندارد که من او را مبعوث کرده‌ام و او بابی بر آن است. لعنت خداوند بر او باد شیطان او را تسخیر کرده و او را تقویت می‌کند و خداوند طرفداران او را لعنت کند. ای محمد،اگر توانستی سر او را با سنگ بشکن این کار را بکن که او مرا اذیت کرده. خداوند او را در دنیا و آخرت اذیت کند.
لازم به توضیح نیست؛ چرا که این روایت نیز در جرح ابن بابا و فهری آشکار است. روایت‌های دیگری نیز در جرح او وجود دارد که به همین یک روایت اکتفا می‌کنیم.

3ـ فارس بن حاتم قزوینی

قال الکشی: وجدت بخط جبرئیل بن احمد حدثنی موسی قال: کتب عروة الی ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) فی أمر فارس بن حاتم فکتب: کذبوه و اهتکوه أبعده الله و أخزاه فهو کاذب فی جمیع ما یدعی و یصف و لکن صونوا انفسکم عن الخوض و الکلام فی ذلک و توقوا مشاورته و لا تجعلوا له السبیل الی طلب الشر کفانا الله مؤنته و مؤنة من کان مثله.
موسی بن جعفر گوید: عروة به امام هادی (علیه‌السّلام) درباره فارس بن حاتم نوشت و امام پاسخ داد: او را تکذیب کنید و برانید. خداوند او را دور کند و او را ضایع گرداند. او در تمامی آنچه ادعا می‌کند و توصیف می‌کند،دروغگو است. اما خودتان را از غور و سخن در این باره دور نگه دارید و از مشورت او کناره‌گیری کنید و راه شر برای او باقی نگذارید. خداوند ما را از شر او و امثال او در امان نگه دارد.
این روایت نیز در جرح ابن حاتم آشکار است و آشکارا او را تکذیب کرده است. البته روایاتی‌که او را جرح می‌کنند بیش از ده روایت است؛ و‌لیکن ما به جهت رعایت اختصار به همین یک روایت بسنده می‌کنیم.

4ـ قاسم یقطینی

الکشی عن سعد قال: حدثنی سهل بن زیاد الآدمی عن محمد بن عیسی قال: کتب الی ابوالحسن العسکری ابتداءً منه: لعن الله القاسم الیقطینی و لعن الله علی بن حسکه القمی ان شیطاناً یترائی للقاسم فیوحی الیه زخرف القول غروراً.
محمد بن عیسی گوید: امام هادی (علیه‌السّلام) برایم نوشت: خداوند قاسم یقطینی و علی بن حسکه قمی را لعنت کند. حقیقتاً شیطانی برای قاسم جلوه‌گر می‌شود و حرف‌های بیهوده و پوچی را جهت فریب دادن وی بر او الهام می‌کند.
این روایت،در جرح و تکذیب قاسم یقطینی آشکار است و صراحتاً او را دروغگو و ملعون قلمداد کرده است.

3ـ تألیف یا املاء مجموعه‌های روایی توسط امام هادی (ع)

از دیگر اقدامات امام هادی (علیه‌السّلام)،در علوم حدیث می‌توان از تالیف و یا املاء مجموعه‌های روایی نام برد که در این زمینه سه اثر از امام هادی (علیه‌السّلام) در لا‌به‌لای میراث حدیثی شیعه به ‌جا مانده است که در این‌جا به بیان مختصر هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.
الف) رساله امام هادی (علیه‌السّلام) در جبر و تفویض برای اهواز
این رساله نامه‌ای است از امام هادی (علیه‌السّلام) که در پاسخ به سؤال مردم اهواز در جبر و تفویض نوشته شده است. متن کامل این رساله در تحف‌ العقول آمده است.
ب) مسایل یحیی بن اکثم
این مجموعه شامل سؤال و جواب‌هایی از یحیی بن اکثم و امام هادی (علیه‌السّلام) است. یحیی از نزدیکان دستگاه خلافت عباسی بود که برای امام هادی (علیه‌السّلام)،حدود سیزده سؤال مختلف در مسایل مختلف اعتقادی، فقهی و غیره مطرح کرده و توسط موسی بن محمد برادر امام هادی (علیه‌السّلام) به آن حضرت ارسال کرد و حضرت هادی (علیه‌السّلام) پاسخ همه سؤال‌ها را برای برادراشان موسی املاء کردند. این سؤال و جواب‌ها نیز به ‌طور کامل در تحف ‌العقول آمده است.
ج) زیارت جامعه کبیره
این زیارت از نظر سند،صحیح‌ترین زیارات و از جهت متن،فصاحت و بلاغت بهترین آن‌هاست. موسی بن عبدالله نخعی گوید: به امام هادی (علیه‌السّلام) عرض کردم ای فرزند رسول خدا، مرا زیارتی بلیغ و کامل تعلیم فرما تا هرگاه خواستم یکی از شما را زیارت کنم آن‌ را بخوانم. پس حضرت در پاسخ درخواست او زیارت جامعه کبیره را به ایشان تعلیم داد. این زیارت‌نامه بهترین و صحیح‌ترین منبع برای امام‌شناسی است. متن کامل این زیارت،در تهذیب ‌الاحکام و بحار الانوار آمده است.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:14 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

خوش آن دل کز ازل دارد ولاى حضرت هادى

خوش آن سر کو بساید رخ به پاى حضرت هادى

دلا گر رستگارى خواهى ازحول صف محشر

نما از حق طلب ظلّ لواى حضرت هادى

بجو از حق ولایش را همى جود و عطایش را

صفاده گنج دل را از صفاى حضرت هادى

ببر نام گرامیش که باشد حل هر مشکل

بکوب از جان در دولتسراى حضرت هادى

به هر دردى دوا نامش که در بازار حق عامش

شفا بخش امم دارالشفاى حضرت هادى

نبى اصل و على اسمى که جان عالمش قربان

که شد ایجاد دو عالم براى حضرت هادى

على بن محمد هادى دین حجت عاشر

که عاجز نطق قاصر در ثناى حضرت هادى

چگونه مدح شاهى را توان گفتن که مداحش

بود همواره در قرآن خداى حضرت هادى

عبادت را بود شرح قبولى دوستى او

قبول افتد اگر باشد رضاى حضرت هادى

بود جشن جنان محض و بغضش آتش نیران

بود غلمان غلام آشناى حضرت هادى

 

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:13 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

الف) کتابهاى چاپى عربى

1. الامام العاشر الامام على بن محمد الهادى

گروه نویسندگان, ترجمه محمد عبدالمنعم خاقانى, چاپ مکرر, قم, مؤسسه در راه حق, 1370, رقعى, 51ص (این کتاب فارسى بوده و به عربى و اردو ترجمه شده است).

2. الامام العاشر من ائمة اهل البیت الامام الهادى

محمد حسن قبیسى عاملى, بیروت, 1403ق1983/م, وزیرى, 126ص (از سرى کتابهاى الحلقات الذهبیه ـ 23).

3. الامام على الهادى

سید مهدى آیت اللهى, ترجمه کمال

السید, قم, انتشارات انصاریان,

1374, وزیرى, 24ص (مصوّر, ویژه نوجوانان) (از سرى کتابهاى مع المعصومین).

4. الامام على بن محمد الهادى

عبدالودود امین, کویت, دارالتوجیه الاسلامى, 1400ق (از سرى کتابهاى الائمة الاثنى عشر, سیرة و جهاد).

5. الامام على الهادى

على محمدعلى دخیل, چاپ دوم, بیروت, دارالتراث الاسلامى, 1394ق, رقعى, 84ص (این کتاب به فارسى ترجمه شده است).

6. الامام على الهادى

گروه نویسندگان, قم, مؤسسة الامام الحسین , 1413ق 1371/ش, رقعى, 24ص.

7. الامام على الهادى

[میر ابوالفتح دعوتى], ترجمه گروه مترجمان, چاپ سوم, بیروت, الدارالاسلامیه, 1410ق 1990/م, وزیرى, 24ص (مصوّر, ویژه نوجوانان) (از سرى کتابهاى القادة الابرار).

8. الامام على بن محمد الهادى

شیخ محمد رضا حکیمى حایرى (م1414ق), بیروت, مؤسسة الاعلمى, 1414ق1994/م, وزیرى, 223ص.

9. الامام الهادى

گروه نویسندگان, بیروت, دارالزهراء, 1413ق (از سرى کتابهاى حیاة الرسول و اهل بیته المجاهدین).

10. الامام الهادى

گروه نویسندگان, تهران, مؤسسة البلاغ, 1409ق 1989/م, جیبى, 102ص (این کتاب به فارسى ترجمه شده است).

11. الامام الهادى قدوة و اسوة

سید محمد تقى مدرّسى, تهران, رابطة الاخوة الاسلامیه, 1404ق 1362/ ش, رقعى, 72ص (این کتاب به فارسى ترجمه شده است).

12. الامام الهادى قدوة الثائرین

محمد وصفى, تهران, دارالبصائر, 1406ق/1364ش, رقعى, 72ص.

13. الامام الهادى من المهد إلى اللحد

سید محمد کاظم حایرى قزوینى (1349 ـ 1415ق), قم, مرکز نشر آثار شیعه, 1413ق1371/ش, وزیرى, 542ص (این یکى از بهترین کتابهایى است که در باره امام نوشته شده است).

14. حیاة الامام على الهادى

باقر شریف قرشى, قم, دارالکتاب الاسلامى, 1369, وزیرى, 352ص (این کتاب دو بار به فارسى ترجمه شده است).

15. ذکری§ میلاد الامام على الهادى

گـروهى از نویسندگـان, نجف, مطبعة الحیدریه, 1386ق, رقعى, 36ص.

16. سیرة الامام العاشر على الهادى

سید عبدالرزاق شاکر بدرى شافعى سامرّائى, نجف, مطبعة الآداب, بى تا, وزیرى, 136ص.

17. لمحات من حیاة الامام على الهادى

محمدرضا سیبویه, مشهد, بنیاد پژوهشهاى اسلامى, 1413ق1371/ش, رقعى, 135ص.

18. مآثر الهادى (جلد سوم مآثر الکبراء فى تاریخ سامرّاء)

علامه حاج شیخ ذبیح اللّه محلاتى (1310ـ 1406ق), تهران, چاپخانه سپهر, 1328ش1368/ق, وزیرى, 349ص.

رک: الذریعه, ج15, ص131.

19. مسند الامام الهادى ابى الحسن على بن محمد

شیخ عزیزاللّه عطاردى قوچانى,

مشهد, کنگره جهانى امام رضا , 1410ق1369/ش, وزیرى, 370ص.

20. منهاج التحرک عند الامام الهادى

عبدالکریم آل نجف, تهران, وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى, 1404ق, وزیرى, 181ص.

21. وفاة الامام على الهادى

شیخ حسین بن محمد عصفورى درازى بحرانى (م1387ق),چاپ افست, قم, انتشارات شریف الرضى, 1411ق, رقعى, 56ص.

22. ولادة امام على الهادى

سید محمد حسین طالقانى, نجف, دارالمعارف, 1387ق1967/م, رقعى, 16ص.

ب) کتابهاى چاپى فارسى

1. امام على النقى

سید کاظم ارفع, تهران, مؤسسه انتشارات فیض کاشانى, 1370, رقعى, 63ص.

2. امام هادى

گروه کودکان و نوجوانان بنیاد بعثت, بازنویسى: مهدى رحیمى, تهران, بنیاد بعثت, 1373, رقعى, 110ص (از سلسله کتابهاى برگزیدگان ـ12).

3. امام هادى

ترجمه واحد تدوین و ترجمه, تهران, سازمان تبلیغات اسلامى, 1368, جیبى, 138ص (از سرى کتابهاى سرچشمه هاى نور ـ12).

4. امام هادى قهرمان شکست ناپذیر

عصر متوکل

محمد رسول دریایى (مؤلف در آخر کتاب امام هادى و نهضت علویان, این کتاب را ضمن آثار چاپ شده اش معرفى نموده است).

5. امام هادى و نهضت علویان

محمد رسول دریایى, تهران, انتشارات رسالت قلم, 1361, رقعى, 293ص.

6. پیشواى دهم, حضرت امام على بن محمد الهادى

گروه نویسندگان, قم, مؤسسه در راه حق, 1371, رقعى, 70ص (این کتاب به عربى و اردو ترجمه شده است).

7. تحلیلى از تاریخ دوران دهمین خورشید امامت, امام هادى

على رفیعى, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, 1370, وزیرى, 163ص.

8. تحلیلى از زندگانى امام على النقى

گروه نویسندگان, زیر نظر قوام الدین وشنوى قمى (1325 ـ 1418ق), قم, مؤسسه احیاء و نشر میراث اسلامى, 1359, جیبى, 111ص.

9. تحلیلى از زندگانى امام هادى

باقر شریف قرشى, ترجمه محمدرضا عطایى, مشهد, کنگره جهانى امام رضا , 1371, وزیرى, 528 ص.

10. حضرت امام على النقى

فضل اللّه کمپانى (م1414ق), تهران, انتشارات مفید, 1360.

11. حضرت امام على النقى

عبدالامیر فولاد زاده, تهران, انتشارات اعلمى, 1359, وزیرى, 40ص (مصوّر, ویژه نوجوانان).

12. حضرت امام على نقى

سید مهدى آیت اللهى (دادور), تهران, انتشارات جهان آرا, 1368, وزیرى, 24ص (مصوّر, ویژه نوجوانان) (این کتاب به عربى, ترکى, اردو, انگلیسى, فرانسه و تاجیکى ترجمه شده است) (از سلسله کتابهاى آشنایى با معصومین ـ 12).

13. حضرت امام هادى

[میر ابوالفتح دعوتى], قم, انتشارات شفق, بى تا, وزیرى, 32ص (مصوّر, ویژه نوجوانان) (این کتاب به عربى ترجمه شده است).

14. دهمین ستاره (داستان زندگى امام هادى )

رضا شیرازى, تهران, انتشارات پیام آزادى,1373, رقعى, 119ص (مصوّر, ویژه نوجوانان) (این کتاب مشتمل بر چهارده داستان از زندگى امام است).

15. زندگانى امام دهم, حضرت امام هادى

نوشته هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق, ساده نویسى, دفتر تحقیق و تألیف کتب درسى, چاپ سوم, تهران, سازمان نهضت سواد آموزى, 1375, رقعى, 17ص.

16. زندگانى امام على الهادى

باقر شریف قرشى, ترجمه سید حسن اسلامى, قم, دفتر انتشارات اسلامى, 1371, وزیرى, 398ص.

17. زندگانى پیشواى دهم, امام هادى

عبدالرحیم عقیقى بخشایشى, قم, انتشارات نسل جوان, 1357, جیبى, 112ص.

18. زندگانى حضرت امام على النقى

ابوالقاسم سحاب (1304ـ 1376ق), تهران, انتشارات اسلامیه, 1375ق, وزیرى, 187ص.

19. زندگانى حضرت امام على النقى الهادى

حسین عمادزاده اصفهانى (1325ـ 1410ق), تهران, شرکت سهامى طبع کتاب, 1341ش1382/ق, وزیرى, 404ص.

20. زندگانى دهمین پیشواى شیعه, حضرت امام هادى

مرتضى مدرسى چهاردهى, تهران, انتشارات غدیر, 1352ش1393/ق, جیبى, 250ص.

21. زندگى و سیماى حضرت امام هادى

سید محمد تقى مدرّسى, ترجمه محمد صادق شریعت, تهران, مؤسسه فرهنگى انصارالحسین , 1370.

22. ستارگان درخشان (ج12) (سرگذشت حضرت امام على النقى )

محمد جواد نجفى, چاپ پنجم, تهران, انتشارات اسلامیه, 1361, جیبى, 176ص.

23. معصوم دوازدهم, امام هادى

جواد فاضل (1335ـ 1386ق) تهران, انتشارات علمى, 1338 (ضمن کتاب معصوم نهم تا معصوم سیزدهم)

24. ناسخ التواریخ (زندگانى حضرت امام على النقى )

عباسقلیخان بن میرزا محمد تقى خان سپهر(م1341ق), تهران, کتابفروشى اسلامیه, 1355ـ 1358, وزیرى, 1ج (این کتاب, گسترده ترین و پرمطلب ترین کتاب پیرامون امام است).

25. نگاهى بر زندگى امام هادى

محمد محمدى اشتهاردى, تهران, نشر مطهر, 1374, رقعى, 144ص.

26. نگرشى کوتاه به زندگى امام هادى

على محمدعلى دخیل, ترجمه مؤسسه اهل بیت , تهران, بنیاد بعثت, 1361, رقعى, 70ص.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:11 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

   .1یکى از اصحاب حضرت  ابوالحسن ، امام هادى صلوات اللّه علیه به نام اسحاق بن ابراهیم حکایت کند  : 

روزى  به محضر مبارک آن حضرت شرفیاب شدم ، شخصى را دیدم که در مجلس حضرت اظهار داشت   : مدّتى است که مبتلا به سردرد شدیدى گشته امام علیه السلام فرمود: ظرفى را  با مقدارى آب بردار و این آیه شریفه قرآن را بر آن بخوان   :

أ وَلَمْ یَرَالَّذینَ کَفَرُوا انَّ السَّمواتِ وَ الاْ رْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتّقْنا هُما وَجَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیٍ حَیُّ أ فَلا یُؤْمِنُونَ.⁽⁵⁵⁾

و سپس آن را بیاشام ، که انشاءاللّه سردردبرطرف خواهد شد.⁽⁵⁶⁾

حضور داشتند، چنین فرمود: اسم اعظم خداوندمتعال ، داراى هفتاد و سه حرف مى باشد که آصف بن برخیا - وصىّ حضرت سلیمان علیهالسلام - یک حرف از مجموع آن ها را مى دانست و زمین برایش کوچک شد، به طورى کهتوانست در کمتر از یک لحظه عرش بلقیس را نزد حضرت سلیمان علیه السلامآورد.
ولیکن نزد ما اهل بیت رسالت هفتاد و دو حرف موجود است و یک حرف آن نزدخداوند متعال محفوظ مى باشد.⁽⁵⁷⁾

 .3 هنگامى کهخداوند متعال نوزادى به حضرت ابوالحسن ، امام هادى علیه السلام عطا نمود، عدّه اىاز اصحاب ، خدمت حضرت آمدند تا تهنیت و تبریک گویند.وقتى بر حضرت وارد شدند، اورا شادمان و مسرور نیافتند؛ علّت را جویا شدند؟امام علیه السلام فرمود: بهنوزاد امیدى ندارم ، چون که او عدّه بسیارى را گمراه مى گرداند.پس پیش گوئىحضرت و علّت ناراحتى آن بزرگوار تحقّق یافت و این نوزاد همان جعفر کذّاب شد.⁽⁵⁸⁾

 .4 ابوهاشم جعفرى حکایت کند:روزى در محضرشریف امام هادى علیه السلام شرفیاب شدم ، کودکى وارد شد و شاخه گلى را تقدیم آنحضرت کرد.امام علیه السلام آن شاخه گل را گرفت و بوئید و بر چشم خود نهاد وبوسید؛ و سپس آن را به من اهداء نمود و اظهار داشت :هر که شاخه گلى را ببوید وبر چشم خویش بگذارد و ببوسد و سپس صلوات بر محمّد و آلش فرستد، خداوند متعال حسناتبى شمارى را در نامه اعمالش ثبت مى نماید؛ و نیز بسیارى از خطاها و لغزش هایش رامورد عفو قرار مى دهد.⁽⁵⁹⁾

 .5 یکى از اهالى کوفه در شهر سامراء خدمت حضرتابوالحسن ، امام علىّ هادى علیه السلام شرفیاب شد و اظهار داشتیاابن رسولاللّه ! من از دوستان و علاقه مندان به شما و اجدادتان مى باشم ، و داراى قرضسنگینى هستم و چون توان پرداخت آن را ندارم به قصد شما آمده ام.
امام هادى علیهالسلام فرمود: همین جا بِایست تا چاره اى بیندیشم .پس از گذشت لحظاتى ، مقدارسى هزار دینار از طرف متوکّل - خلیفه عبّاسى - براى حضرت آوردند.
حضرت سلاماللّه علیه آن پول ها را از ماءمور متوکّل گرفت و بى درنگ و بدون آن که محاسبهنماید، تمامى آن سى هزار دینار را تحویل آن شخص کوفى داد.پس آن مرد کوفى مقدارده هزار دینار از آن ها را برداشت و اظهار نمود: یاابن رسول اللّه ! من بیش از دههزار دینار نیاز ندارم ، چون به همان مقدار بدهکار هستم و براى من همین مقدار کافىاستولى امام علیه السلام از پس گرفتن آن بیست هزار دینار خوددارى و امتناعنمود.لذا آن مرد کوفى تمامى آن هدیه را گرفت و گفت : خداوند بهتر مى داند که چهکسانى را امام و حجّت خود بر انسان ها قرار بدهد، و سپس عازم شهر کوفه شد.⁽⁶⁰⁾

پی نوشت ها:

55- سوره انبیاء: آیه 30.

56- بحارالا نوار: ج 92، ص 51، ح 7.

57- بحارالا نوار: ج 27، ص 26، ح 3.

58- عیون المعجزات : ص 135.

59- کافى : ج 6، ص 525، ح 5، حلیة الا برار: ج 5، ص 37، ح 3.

60- ینابیع المودّة : ج 3، ص 128.

 

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:5 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

با توجه به آگاهى و شناختى که پیشواى دهم علیه السلام از اوضاع و احوال دوران خود و همچنین دوران فرزندش امام عسگرى علیه السلام داشت و مى‏دید روز به روز جو فشار و اختناق، شدیدتر و حساسیت دستگاه خلافت نسبت‏به امامان شیعه بیشتر مى‏گردد و همین امر در آینده نزدیک تاریخ امامت را در آستانه تحولى جدید و بى‏سابقه - یعنى غیبت امام(ع) از انظار - قرار مى‏دهد، یکى از محورهاى کارى خود را آماده ساختن اذهان شیعیان نسبت‏به غیبت نوه بزرگوارش حضرت مهدى(ع) قرار داد.فعالیتهاى امام(ع) در این زمینه در شعاعى محدود و با نهایت دقت و احتیاج صورت مى‏گرفت و سعى حضرت بر این بود که هیچ مشخصه‏اى از حضرت مهدى(ع) - حتى نام او - براى مردم بازگو نشود تا مبادا به گوش حکمرانان عباسى برسد. اینک چند نمونه بیانگر این موضع:در روایت مفصلى عبد العظیم حسنى‏» عقاید خود را بر امام هادى(ع) عرضه کرد. در بخش امامت، یکایک امامان را نام برد و چون به امام هادى(ع) رسید درنگ کرد. امام(ع) سخن او را پى‏گرفت و فرمود:«پس از من حسن است، پس مردم با جانشین او چگونه خواهند بود؟»عبدالعظیم پرسید: چگونه سرورم!؟ فرمود:«زیرا او دیده نمى‏شود و جایز هم نیست نام او برده شود تا زمانى که قیام کند و زمین را پر از عدل و داد نماید همانسان که از ظلم و جور پر شده است. » ⁽¹⁾«على بن عبد الغفار» مى‏گوید:«شیعیان پس از درگذشت امام جواد(ع) به امام هادى(ع) نوشتند و از جانشینى آن حضرت پرسیدند. امام(ع) در پاسخ نوشت: «امر امامت تا مادامى که من زنده‏ام با من است و پس از من با جانشینى که تعیین مى‏کنم. پس چه خواهد بود براى شما نسبت‏به «خلف‏» بعد از «خلف؟» ⁽²⁾«على بن مهزیار» مى‏گوید:«به ابو الحسن عسکرى نوشتم و از آن حضرت از «فرج‏» پرسیدم. در پاسخ نوشت: «زمانى که صاحب الامر شما از سرزمین ستمگران غیبت کرد منتظر «فرج‏» باشید. » ⁽³⁾«ایوب بن نوح‏» از امام هادى(ع) نقل مى‏کند که آن حضرت فرمود:«زمانى که پیشواى شما از میان شما برداشته شود از زیر پاى خود منتظر «فرج‏» باشید. » ⁽⁴⁾در این روایات، امام هادى(ع) به طور کلى و سربسته به موضوع غیبت امام زمان(ع) اشاره نموده اذهان یاران خود را براى رویارو شدن با این دوران آماده کرد.

پى‏نوشت‏ها:

(1)اعلام الورى، ص 409 - 410 و کمال الدین، ج 2، ص 380.

(2)همان مدرک، ص 411 و 382.

(3) کمال الدین، ج 2، ص 380.

(4) الکافى، ج 1، ص 341. متن گفتار امام(ع) چنین است: «اذا رفع علمکم من بین اظهرکم فتوقعوا الفرج من تحت اقدامکم. «علمکم‏» احتمال دارد به تحریک یعنى «علمکم‏» باشد و مقصود کسى است که آگاه و مطلع از راه حق است و شما را هدایت‏بدان راه مى‏کند. و احتمال دارد به کسر عین «علمکم‏» باشد یعنى صاحب و دارنده دانش شما، و انتظار فرج از زیر گامها، کنایه از نزدیک بودن آن و امکان دسترسى به آن است، چه آنکه آن چیزى که زیر پاى انسان است نزدیکترین چیزها به انسان مى‏باشد و با برداشتن گام از روى آن مى‏توان به آن دست‏یافت. «ر. ک. مرآة العقول، ج 4، ص 56». در معناى روایت احتمالهاى دیگرى نیز داده شده است. براى آگاهى بیشتر به منبع یاد شده رجوع کنید.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:4 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

شناسایى و جذب افراد مستعد و آماده و ترتبیت آنان بر اساس تربیتهاى اسلامى و مجهز ساخن آنان به انواع علوم مورد نیاز جامعه از رسالتهاى مهم امامان علیهم السلام بود و محدودیتهاى اعمال شده از سوى حکومتهاى وقت هر چند انجام این رسالت را در حد مطلوب با مشکلاتى مواجه ساخت و بسیارى از افراد را از دستیابى به این سرچشمه‏هاى زلال دانش و معرفت و بهره‏گیرى از آن محروم کرد، ولى موجب تعطیل شدن آن نگشت. تشنگان حقیقت و شیفتگان امامت تحت پوششهاى مختلف به محضر امامان علیه السلام مى‏رسیدند و در حد ظرفیت و میوان معرفت‏خود از دریاى بى‏کران دانش الهى آن بزرگواران سیراب مى‏شدند.بر اساس نوشته شیخ طوسى، تعداد دست پروردگان پیشواى دهم(ع) و کسانى که از آن حضرت در زمینه‏هاى مختلف علوم اسلامى روایت نقل کرده‏اند بالغ بر 185 نفر مى‏شود ⁽¹⁾ که در میان آنان چهره‏هاى برجتسه علمى و فقهى فراوانى که داراى تالیفات گوناگونى بودند دیده مى‏شود. بجاست در اینجا از بعضى شاگردان آن حضرت - هر چند به طور اختصار - یاد شود تا ضمن تجلیل از این عزیزان، بعد علمى و تلاش فرهنگى پیشواى دهم شناخته‏تر گردد.

1 - ایوب بن نوح‏وى، مردى امین و مورد وثوق بود و در عبادت و تقوا رتبه والایى داشت، چندانکه دانشمندان رجال او را در زمره بندگان صالح خدا شمرده‏اند. او، وکیل امام هادى و امام عسکرى علیهما السلام بود و روایات زیادى از پیشواى دهم(ع) نقل کرده است.

«ایوب‏» به هنگام در گذشت تنها یکصد و پنجاه دینار از خود بجاى گذاشت، در حالى که مردم گمان مى‏کردند او پول زیادى دارد. ⁽²⁾

«در «صریا» امام هادى(ع) بودم که «ایوب بن نوح‏» داخل شد و پیش روى آن حضرت ایستاد. امام(ع) دستورى به او داد، سپس بازگشت. امام(ع) رو به من کرد و فرمود: «اى عمرو! اگر دوست دارى به مردى از اهل بهشت‏بنگرى به این مرد (ایوب بن نوح) بنگر. » ⁽³⁾

2 - حسن بن راشد مکنى به «ابوعلى‏»وى از اصحاب امام جواد و امام هادى(ع) شمرده شده و نزد آن دو بزگوار از منزلت و مقام والایى برخوردار بوده است.

شیخ مفید او را از زمره فقهیان برجسته و شخصیتهاى طراز اول دانسته که حلال و حرام از آنها گرفته مى‏شد و راهى براى مذمت و طعن بر آنان وجو نداشت. ⁽⁴⁾

شیخ طوسى نیز به هنگام بحث از سفرا و وکلاى ممدوح امامان(ع) از «حسن بن راشد» به عنوان وکیل امام هادى(ع) نام برده نامه‏هاى آن حضرت را به او یادآور شده است. » ⁽⁵⁾

«محمد بن فرج‏» مى‏گوید:

«در نامه‏اى به امام هادى(ع) از ابو على و. . . پرسیدم. امام(ع) در پاسخ نوشت: «نام «ابن راشد» را بردى، خدا او را رحمت کند. او سعادتمندانه زندگى کرد و شهید در گذشت. . . » ⁽⁶⁾

3 - حسن بن على ناصرشیخ طوسى او را از اصحاب امام هادى(ع) شمرده است. وى پدر جد سید مرتضى از سوى مادر است. سید مرتضى در وصف او مى‏گوید:

«مقام و برترى او در دانش و پارسایى و فقه روشنتر از خورشید درخشان است. او بود که اسلام را در «دیلم‏» نشر داد، به گونه‏اى که مردم آن سامان به وسیله او از گمراهى به هدایت راه یافته و با دعاى او به حق بازگشتند. صفات پسندیده و اخلاق نیکوى او بیش از آن است که شمرده نشود و روشنتر از آن است که پنهان بماند. » ⁽⁷⁾

4 - عبد العظیم حسنى‏وى که نسب شریفش با چهار واسطه به امام حسن مجتبى علیه السلام مى‏رسد بر اساس نوشته شیخ طوسى ازیاران امام هادى و امام عسکرى علیهما السلام است‏»، ⁽⁸⁾ ولى در برخى نوشته‏ها از اصحاب امام جواد و امام هادى(ع) قلمداد شده است. ⁽⁹⁾

«عبد العظیم‏» مردى پارسا، وارسته و دانشمند، فقیه و مورد اعتماد و وثوق پیشواى دهم(ع) بود. «ابو حماد رازى‏» مى‏گوید:

«در سامرا بر امام هادى(ع) وارد شدم و درباره مسائلى از حلال و حرام از آن حضرت پرسیدم و او پاسخ گفت. زمانى که خواستم خدا حافظى کنم فرمود: «اى حماد! هرگاه در ناحیه‏اى که زندگى مى‏کنى مشکلى در امر دینت‏برایت پیش آمد از عبد العظیم حسنى بپرس و سلام مرا به او برسان. » ⁽¹⁰⁾

وى، با آنکه معتقد به امامت امامان علیهم السلام بود اما براى اطمینان بیشتر به محضر امام هادى(ع) شرفیاب شد و به طور تفصیل عقاید خود را بر آن حضرت عرضه کرد و از او خواست تا نسبت‏به آنها اظهار نظر نماید. امام(ع) پس از شنیدن عقاید او فرمود: «اى ابو القاسم! سوگند به خدا، آنچه گفتى همان دین خداست که بر بندگانش پسندیده است. بر همین عقیده استوار باش، خداوند در دنیا و آخرت تو را بر حق پایدار بدارد. » ⁽¹¹⁾

وى که از ستم دستگاه خلافت عباسى نسبت‏به علویان به ستوه آمده بود براى رهایى از شر آنان به «رى‏» شبها را به شب زنده‏دارى و روزها را به روزه سپرسى مى‏کرد و زندگى مخفیانه‏اى داشت. گاهى پنهانى به زیارت قبر یکى از فرزندان موسى بن جعفر علیهما السلام که در «رى‏» مدفون بود مى‏رفت. شیعیان به تدریج از ورود او به «رى‏» خبردار شدند و پنهانى به محضرش رسیده از او استفاده مى‏کردند. ⁽¹²⁾

حضرت عبد العظیم هرچند در طول مدت اقامتش در رى از آزار و شکنجه عباسیان در امان بود، ولى زندگى پنهانى و بدور از خانواده و نیز گزارشاتى که از گرفتارى‏ها و مصایب علویان در نقاط مختلف کشور اسلامى به او مى‏رسید پیوسته خاطرش را آزرده و متاثر مى‏ساخت و سرانجام در پى بیمارى شدیدى - که شاید معلول همین رنجهاى روحى بود - در «رى‏» در گذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.

5 - عثمان بن سعیدوى، در سن جوانى و در حالى که یازه سال از عمرش مى‏گذشت افتخار شاگردى امام دهم(ع) را پیدا کرد ⁽¹³⁾ و در اندک زمانى از آنچنان رشد و تعالى‏اى برخوردار شد که امام هادى(ع) از او به عنوان «ثقه‏» و «امین‏» خود یاد کرد. «احمد بن اسحاق قمى‏» مى‏گوید:

«به محضر امام هادى(ع) رسیدم و عرض کردم: سرورم، کار من طورى است که گاهى (در منزل) هستم و گاهى نیستم، زمانى هم که هستم دسترسى به شما براى میسر نیست. (در چنین مواقعى) گفتار چه کسى را بپذیریم و دستور چه کسى را فرمان بریم؟

امام(ع) فرمود: «ابوعمر، ثقه و امین من است، هر چه به شما بگوید از سوى من گفته و هرچه به شما القا کند از ناحیه من القا کرده است. » ⁽¹⁴⁾

6 - على بن جعفر همانى‏وى، مردى ثقه و دانشمند بود و وکالت امام هادى و امام عسکرى(ع) را بر عهده داشت و کردارش مورد پسند آن دو بزگوار بود. «ابو جعفر عمرى‏» مى‏گوید:

«ابوطاهر بن بلال ⁽¹⁵⁾ در سفر حج دید على بن جعفر پولهاى زیادى انفاق مى‏کند. پس از بازگشت در نامه‏اى موضوع را به امام عسکرى(ع) گزارش کرد.

امام(ع) در پاسخ نوشت: «ما خودمان دستور پرداخت دویست هزار دینار را به او دادیم. ولى او تنها نیمى از آن را پذیرفت. مردم حق ندارند به کارها و امورى که ما اجازه اظهار نظر و دخالت در آنها را به آنان نداده‏ایم دخالت کنند.

راوى مى‏گوید: «على بن جعفر بر امام هادى(ع) وارد شد و آن حضرت دستور رداخت‏سى‏هزار دینار طلا را به او داد. ⁽¹⁶⁾

نکاتى که از این روایت استفاده مى‏شود«على بن جعفر» به نمایندگى از سوى امام هادى و امام عسکرى علیهما السلام پولهایى به افراد مى‏داد تا به مصارف مورد نظر آن دو بزرگوار برسانند.

پولهاى پرداختى صرفا براى تامین نیازهاى فردى افراد نبود بلکه به منظرهاى دیگرى که به اهداف امامت مربوط مى‏شد پرداخت مى‏گردید. شگفتى «ابوطاهر» از فزونى انفاقها و گزارش آن به امام(ع) و نسبت دادن امام(ع) کار او را به خود و بیان اینکه این گونه کارها از امورى است که مردم عادى حق اظهار نظر و دخالت در آن را ندارند همه مؤید این حقیقت است.

- ایام حج که مسلمانان براى انجام فریضه حج‏به مکه مى‏آیند بهترین رصت‏براى انجا این گونه کارهاست، زیرا از یکسو دسترسى به افراد و توجیه آنان نسبت‏به رسالتها و ماموریتهاشان و نیز تدارکشان در چنین ایامى آسانتر است، و از سوى دیگر، دستگاه خلافت نسبت‏به آنان حساسیتى نشان نخواهد داد.

على بن جعفر نزد پیشواى دهم(ع) از منزلت والایى برخوردار بود. بین او و «فارس بن حاتم‏» بر سر مساله‏اى مشاجره در گرفت. «ابراهیم بن محمد» موضوع را به امام(ع) گزارش کرد و از آن حضرت خواست معین کند که وى از کدامیک از آن دو پیروى کند. امام(ع) در پاسخ نوشت:

سزاوار نیست از مثل چنین مساله‏اى پرسیده شود و نه در مثل چنین موضوعى شک شود. خداوند به «على بن جعفر» مرتبتى والا بخشیده و ما را بازداشته از اینکه او با فردى مثل «فارس بن حاتم‏» مقایسه شود، بنابراین به گاه نیاز، به على بن جعفر رجوع کن و از «فارس‏» بیم کنید و او را در هیچ یک از امور خود داخل مکنید. . . » ⁽¹⁷⁾

وى، - همانگونه که پیش از این یاد آور شدیم - به جرم جانبدارى از اهل بیت علیهم السلام به دست متوکل گرفتار و روانه زندان گشت، ولى پس از مدتى به برکت دعاى امام علیه السلام از زندان آزاد شد.

پى‏نوشت‏ها:

(1) ر. ک. رجال الطوسى، ص 409 - 427 براى آگاهى از تفصیل بیشتر شرح زندگانى آنان به حیاة الامام على الهادى، ص 170 - 230 رجوع کنید.

(2) ر. ک. معجم رجال الحدیث، ج 3، ص 260 - 262.

(3) الغیبة، شیخ طوسى، ص 212.

(4) معجم رجال الحدیث، ج 4، ص 324.

(5) الغیبة، ص 212 - 213. در مباحث پیش به برخى از این نامه‏ها اشاره شد.

(6) رجال کشى، ج 6، ص 603، ردیف 1122.

(7) معجم رجال الحدیث، ج 5، ص 28.

(8) رجال الطوسى، ص 417، ردیف 1 و ص 433، ردیف 20.

(9) معجم رجال الحدیث، ج 10، ص 47.

(10) همان مدرک، ص 48 - 49.

(11) وسائل الشیعة، ج 1، ص 12 - 13 و امالى صدوق، ص 278، حدیث 24.

(12) ر. ک. رجال النجاشى، ص 247 - 248 و تنقیح المقال، ج 2، ص 157.

(13) رجال الطوسى، ص 420، ردیف 36.

(14) الغیبة، شیخ طوسى، ص 215.

(15) ابوطاهر، از عناصر نامطلوب دوران امام عسکرى و امام زمان علیهما السلام بود و به دروغ، ادعاى وکالت از سوى امام عسکرى(ع) را داشت. اموالى از امام(ع) نزد وى بود که از تحویل آنها به «محمد بن عثمان‏» نایب خاص امام زمان(ع) خوددارى کرد، از این رو، شیعیان از وى بیزارى جسته و او را مورد لعن قرار دادند. «ر. ک. الغیبة، شیخ طوسى، ص 245».

(16) ر. ک. معجم رجال الحدیث، ج 11، ص 293، و الغیبة، شیخ طوسى، ص 212.

(17) رجال کشى، جزء 6، ص 523، ردیف 1005.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  4:0 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

گرچه در متون تاریخى، به طور تفصیل و مشخص، به خدمات و فعالیتهاى فرهنگى، سیاسى و اجتماعى امام هادى علیه السلام در «مدینه‏» تصریح نشده است، ولى از شواهد و قراین تاریخى و گفتگوهاى آن حضرت با افراد، مى‏توان به جلوه و نمودارى از تلاشهاى آن حضرت پى برد. اینک پاره‏اى از قراین و موضوعات روشنگر این حقیقت:

1 - ارتباط مداوم دانش دوستان و علاقه‏مندان به خاندان پیامبر(ص) با امام(ع) و آمد و رفت چهره‏هاى سرشناس و نمایندگان مردم از راههاى دور و نزدیک به خانه آن حضرت.

«داویت. م. رونلدسن‏» پس از بحث مفصلى درباره امام هادى علیه السلام مى‏نویسد:

«گروه زیادى از شهرهاى شیعه‏نشین همچون عراق، ایران و مصر، براى استفاده از محضر او به سوى مدینه شتافتند. » ⁽¹⁾

2 - گزارش و سعایت مسؤول امور نظامى و نماز از امام علیه السلام نزد متوکل و اینکه وجود آن حضرت در «مدینه‏» موجب بیرون رفتن دو پایگاه مهم توحید از حت‏سیطره و حاکمیت‏حکومت عباسى خواهد گشت.

3 - ترتیب اثر دادن متوکل با امام گزارشات رسیده و اقدام سریع وى جهت تبعید امام(ع) به «سامرا» و تحت نظر گرفتن آن حضرت.

4 - شکل مکاتبه متوکل با امام علیه السلام و نحوه برخورد او با آن حضرت در نامه و نیز انتخاب یکى از فرماندهان نظامى همراه سیصد سرباز براى انتقال امام(ع) به «سامرا».

5 - آگاه ساختن افراد از برخى جریانات سیاسى.

«خیران اسباطى‏» مى‏گوید:

«در مدینه خدمت على بن محمد علیه السلام رسیدم. پرسید: از واثق چه خبر؟

- جانم به فدایت، در کمال سلامتى است، من به تازگى - یعنى ده روز است که - از او جدا شده‏ام و او در سلامتى کامل بود.

- مردم مدینه مى‏گویند که او مرده است.

- عرض کردم، من تازه او را دیده‏ام.

- مردم مى‏گویند که او در گذشته است.

وقتى امام فرمود: مردم مى‏گویند، فهمیدم که مقصود از مردم خود آن حضرت است.

سپس امام(ع) پرسید: متوکل در چه وضعى بود؟

- وقتى من آمدم او در بدترین وضع در زندان بود.

- او هم اکنون زمامدار است، «ابن زیات‏» (محمد بن عبد الملک زیات وزیر واثق) چه مى‏کرد؟

- مردم فرمانبر او هستند و فرمان، فرمان اوست.

- این مقام براى او شوم است و دچار نکبت‏خواهد شد.

امام(ع) لحظاتى سکوت کرد، سپس فرمود: اى خیران! ناگزیر مقدرات و دستورات الهى باید اجرا شود. «واثق‏» مرد و «متوکل‏» بر جاى او نشست و «ابن زیات‏» کشته شد.

عرض کردم: فدایت‏شوم، چه زمان؟

فرمود: شش روز پس از بیرون آمدن تو از «سامرا». ⁽²⁾

نکاتى در مورد این گفتگوالف - این فراز تاریخى بیانگر نحوه برخورد و تاکتیکهاى سیاسى امام علیه السلام در برابر جریانهاى سیاسى روز است. سؤال آن حضرت از وضعیت‏حکمران و وزیر او و نیز خلیفه آینده آن هم از شخصى که با مسائل سیاسى آشنایى کامل داشته و با افراد مورد سؤال ارتباط نزدیک دارد، نشانگر این است که امام(ع) هر چند در «مدینه‏» و دور از پایتخت است، ولى اوضاع و جریانات سیاسى حکومت را کاملا تحت نظر داشته و از آخرین تحولات مطلع است.

ب - امام علیه السلام خبر مرگ «واثق‏» را در آغاز از قول مردم «مدینه‏» نقل کرد تا جلو هر گونه خطر احتمالى را بگیرد، ولى هنگامى که در طرف، آمادگى لازم را به وجود آورد و او احساس کرد این خبر جز از ناحیه امام(ع) و علم امامت امکان ندارد با این سرعت‏به «مدینه‏» رسیده باشد، موضوع را به صورت قطعى تشریح کرد.

ج - امام علیه السلام در این گفتگو به صرف بازگو کردن حادثه به عنوان یک خبر بسنده نکرد، بلکه آن را در چارچوب قدرت و علم و حاکمیت و فرمان خداوند دانست و با بیان ظریف و جالبى به یکى از سنتهاى تغییر ناپذیر الهى اشاره کرد و در حقیقت، ذلت و نکبت متوجه به سردمداران عباسى را معلول جنایات و ستمگریهاى آنان دانست. و این بیان، هشدارى به سردمداران آینده عباسى بود که چنانچه آنان نیز روش نیاکان خود را دنبال کنند به سرنوشت ایشان دچار خواهند گشت.

6 - موقعیت امام علیه السلام با «بغاى بزرگ‏» یکى از افسران ارشد و متنفذ حکومت عباسى.

درباریان، فرماندهان و سرداران نظامى دستگاه خلافت عباسى همچون اربابانشان پایبند و دلبسته به حکومت و فرمانروایى بوده و نسبت‏به علویان بویژه امامان علیهم السلام دشمنى و کینه خاصى داشتند، از این رو، پیشوایان دین به همان نسبت که خود را از حکمرانان دور نگهداشته و در برخورد با آنان احتیاط لازم را معمول مى‏داشتند، نسبت‏به وابستگان حکومت نیز این روش را پى مى‏گرفتند. ولى در مواردى که زمینه را مساعد مى‏دیدند سعى مى‏کردند به بهانه‏اى با ایشان تماس گرفته و آنان را به مسیر حق رهنمون سازند و یا دست کم از وجود آنها براى رفع مشکلات شیعیان استفاده کنند. برخورد امام هادى(ع) با «بغاى بزرگ‏» در مدینه نمونه‏اى از این برخوردهاست.

پیش از بیان دیدار امام(ع) با «بغا» به پاره‏اى از اظهار نظر مورخان درباره این سردار بزرگ ترک اشاره مى‏کنیم تا به اهمیت و موقعیت‏برخورد امام(ع) با او پى ببریم. مسعودى مى‏نویسد:

«در میان ترکها، «بغا» پایبند به دین بود و نسبت‏به علویان مهربانى و خوشرفتارى مى‏کرد. » ⁽³⁾

سپس از قول خود او داستانى راجع به مهربانى وى نسبت‏به یکى از علویان نقل مى‏کند که خلاصه آن چنین است:

«معتصم بر یکى از علویان خشم گرفت و به من دستور داد تا او را در میان حیوانات درنده بیاندازم تا طعمه درندگان گردد، ولى من تحت تاثیر دعاها و سخنان او قرار گرفتم و از این کار منصرف شدم و او را آزاد کردم و تعهد گرفتم که تا معتصم زنده است‏خود را نشان ندهد. » ⁽⁴⁾

سپس به خوابى که دیده اشاره مى‏کند و مى‏گوید:

«در خواب به حضور پیامبر(ص) رسیدم، فرمود: اى بغا! تو نسبت‏به فردى از امت من مهربانى کردى. او درباره تو دعایى کرد که به اجابت رسید. . .

عرض کردم: اى رسول خدا! از پروردگارت بخواه که عمر مرا تا 95 سال طولانى کند. پیامبر(ص) دعا کرد. مردى در کنار رسول خدا بود او نیز براى من دعا کرد و گفت: خدایا او را از آفت و بلا حفظ کن.

به او گفتم: تو کیستى؟ گفت: على بن ابیطالب. از خواب بیدار شدم در حالى که نام على بن ابیطالب بر زبانم جارى بود. » ⁽⁵⁾

تاریخ بین امام هادى علیه السلام و چنین فردى که از چنان زمینه و ویژگیهایى برخوردار است دیدارى را ثبت کرده است: در سال 230 هجرى قمرى که امام(ع) در مدینه بود، اطراف این شهر مورد هجوم و غارت اعراب «بنى سلیم‏» قرار گرفت، به گونه‏اى که گروه زیادى کشته شدند و اموال و چارپایان آنان به غارت رفت.

کارگزار مدینه سپاهى را براى سرکوبى شورشیان بسیج کرد ولى از آنان شکست‏خورد. «واثق‏» ناچار «بغاى کبیر» را با نیروى انبوهى براى سرکوب شورشگران فرستاد.

«بغا» وارد مدینه شد و با شورشیان جنگید، عده‏اى از آنان را کشت و گروهى را به اسارت گرفت، بقیه نیز پراکنده شدند. ⁽⁶⁾ ابوهاشم جعفرى مى‏گوید:

«هنگامى که «بغا» با سپاهش وارد مدینه شد تا به نبرد اعراب شورشى برود امام هادى علیه السلام به ما فرمود: با من بیرون آیید تا برویم و ببینیم این سردار ترک چگونه نیروهاى خود را براى سرکوبى شورشگران آماده و مجهز کرده است. ما به بیرون رفتیم و بر سر راه ایستادیم. سپاهیان «بغا» از جلو ما گذشتند، هنگامى که «بغا» در برابر ما قرار گرفت امام(ع) با او به زبان ترکى سخن گفت. او از اسب فرود آمد و بر پاى مرکب امام(ع) بوسه زد.

من (از این منظره شگفت زده شدم و)بغا را سوگند دادم و به او گفتم: امام(ع) به تو چه فرمود؟ بغا پرسید: آیا این فرد پیغمبر است؟

گفتم: نه. گفت: او مرا به اسمى خواند که در کوچکى و در بلاد ترک بدان خوانده مى‏شدم و تا کنون کسى از آن آگاهى نداشت. » ⁽⁷⁾

تاریخ از گفتگوهایى که میان امام(ع) و بغا، همچنین میان یاران آن حضرت و بغا - به احتمال - صورت گرفته سخنى به میان نیاورده است.

آنچه از این گفتگو به دست مى‏آید دو نکته مهم است:

1 - روش عملى امام(ع) در برخورد با این جریان. در شرایطى که احساسات مردم بر اثر غارت و کشتار شورشیان جریحه‏دار شده بود و مردم از دفع فتنه آنان ناتوان مانده بودند، امام(ع) براى دیدار فرمانده مقتدر ترک و لشکریان او با یارانش به بیرون مدینه رفت و با این کار هم بر دلهاى جریحه‏دار و داغ دیده مردم مرهم نهاد و هم به عنوان رهبر و پیشواى مردم مدینه فرمانده ترک را بر ماموریتش تشویق و ترغیب کرد.

2 - نتیجه مهم این دیدار. بغا که از پیش متمایل به خاندان پیامبر(ص) بود در این دیدار آنچنان تحت تاثیر رفتار و سخنان امام(ع) قرار گرفت و شیفته آن حضرت شد که در محضر او به خاک افتاد و بر پاى مرکبش بوسه زد.

پى‏نوشت‏ها:

(1) عقیدة الشیعة، ص 215، به نقل ائمتنا، ج 2، ص 257.

(2) اعلام الورى، ص 341، و الارشاد، ص 329.

(3) مروج الذهب، ج 4، ص 75.

4 - همان مدرک، ص 76.

(5) همان مدرک، ص 76.

(6) ر. ک. الکامل فى التاریخ، ابن اثیر، ج 7، ص 12 - 13.

(7) اعلام الورى، ص 343.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  3:59 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

بنا براظهار شیخ طوسی، تعداد شاگردان امام هادی علیه السلام بالغ بر 185 نفر بوده است که در میان آنان چهره های برجسته علمی و فقهی فراوانی که دارای تالیفات گوناگونی بودند نیز دیده می شود. در اینجا از برخی شاگردان آن حضرت به طور اختصار یاد می شود:
1- ایوب بن نوح: مردی امین و مورد وثوق بود و درعبادت و تقوا رتبه والایی داشت، چندان که او را در زمره بندگان صالح خدا شمرده اند. او  وکیل امام هادی و امام عسکری علیهما السلام بود. ایوب به هنگام وفات تنها یکصد و پنجاه دینار از خود به جای گذاشت، در حالی که مردم گمان می کردند او پول زیادی دارد.
2- حسن بن راشد: وی از اصحاب امام جواد و امام هادی علیهما السلام شمرده می شود و نزد آن دو بزرگوار از منزلت و مقام والایی برخوردار بوده است.
3- حسن بن علی ناصر : شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی علیه السلام شمرده است . وی پدر جد سید مرتضی از سوی مادر است . سید مرتضی در وصف او می گوید : مقام و برتری او در دانش و پارسایی ، و فقه روشنتر از خورشید درخشان است . او بود که اسلام را در "دیلم" نشر داد، بگونه ای که مردم آن سامان به وسیله او از گمراهی به هدایت راه یافته و با دعای او به حق بازگشتند . صفات پسندیده و اخلاق نیکوی او بیش از آن است که شمرده نشود و روشنتر از آن است که پنهان بماند .
4- عبد العظیم حسنی:  وی که نسب شریفش با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد، از یاران امام هادی و امام عسکری علیهما السلام است. عبدالعظیم ، مردی پارسا ، وارسته ، دانشمند ، فقیه و مورد اعتماد و وثوق امام دهم بود . ابو حماد رازی می گوید : در سامراء بر امام هادی علیه السلام وارد شدم و درباره مسائلی از حلال و حرام از آن حضرت پرسیدم  ، ایشان فرمود : ای حماد ! هر گاه در ناحیه ای که زندگی می کنی ، مشکلی در امر دین ، برایت پیش آمد از عبد العظیم حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان .
5- عثمان بن سعید : وی در سن جوانی و در حالی که یازده سال از عمرش می گذشت ، افتخار شاگردی امام را پیدا نمود. امام هادی علیه السلام در مورد او به احمد بن اسحاق قمی فرمود : عثمان بن سعید ، ثقه و امین من است ، هر چه به شما بگوید از سوی من گفته و هر چه به شما القا کند از ناحیه من القا کرده است.

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  3:58 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

چهره و عملکرد حکمرانان معاصر

امام هادی ـ علیه السلام ـ با شش تن از خلفای عباسی، معاصر بود که به ترتیب عبارتند از : معتصم (برادر مأمون)؛ واثق (پسر معتصم)؛ متوکل (برادر معتصم)؛ منتصر (پسر متوکل)؛ مستعین (پسر عموی منتصر) و معتز (پسر متوکل).معتصم در سال 218 ه‍ ق با مرگ مأمون به خلافت رسید و تا سال 227 ه‍ ق حکمرانی کرد. محمد بن عبد الملک تا پایان عمر وزیر او بود.[1] پس از درگذشت او، فرزندش، «الواثق بالله هارون بن ابی اسحاق» ـ که مادرش، کنیزی به نام «قراطین» بود ـ به خلافت دست یافت. او نیز در دوران خلافت خود به سان پدرش به ترکها اقتدار فراوان بخشید.[2]او در سنگدلی و بی‌رحمی، رویه مأمون و پدرش را پیش گرفته بود و جان افراد بسیاری را در مسئله حدوث یا قدم قرآن گرفت. بسیاری را شکنجه کرد یا به زندان افکند و سرانجام در سال 232 ه‍ ق درگذشت.[3] و برادرش «جعفر بن محمد بن هارون»، معروف به «المنتصر بالله» قدرت یافت که «احمد بن ابی داوود» او را «المتوکل علی الله» خواند.[4] متوکل بسیار تندخو و بی رحم بود که همگان را با تندی از خود می راند، تا اندازه ای که هرگز محبت او به کسی دیده نشد. او می گفت: «حیا موجب شکستگی است و مهربانی، زبونی و سخاوت، احمقی است». از این رو همواره همگان از او به بدی و بدنامی یاد می‌کردند.[5] او در دوران خلافت خود جنایتهای بسیاری انجام داد. این دوران، سخت ترین روزگار برای شیعیان وعلویان در دوره عباسی، بلکه در سراسر تاریخ تشیع به شمار می‌رود. او کینه وصف ناپذیری از خانواده پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در دل داشت و این کینه سبب تجاوز و ستم به شیعیان آنان نیز شد؛ به گونه ای که همگی با به قدرت رسیدن او آواره و بی خانمان شدند. در دوران او، امام هادی ـ علیه السلام ـ به سامرا تبعید شد. یکی از اعمال ننگین او، ویران کردن مزار مطهر حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ در سال 236 ه‍ ق بود که خشم شیعیان را به شدت برانگیخت؛ به گونه‌ای که مردم بغداد؛ در و دیوار و مساجد را از شعار علیه او آکندند و شاعران در هجو او شعرها سرودند. زندگی ننگین او در سال 247 ه‍ ق پایان یافت و فرزندش محمد «المنتصر» به قدرت رسید. او بر خلاف نیاکان خود به کارهای شایسته رغبت نشان می داد و ستم روا نمی‌داشت و به علویان احسان می کرد.او برادران خود، معتز و مؤید را که در زمان خلافت پدرش، ولایت عهدی پذیرفته بودند، خلع کرد. او در نخستین اقدام حکومتی خود، «صالح بن علی» را که از ستمگران و کینه توزان به آل علی ـ علیه السلام ـ بود، از حکمرانی مدینه برکنار کرد و «علی بن الحسین» که فردی خوش رفتار با شیعیان بود، به جای او گمارد.وی فدک را به فرزندان امام حسن و امام حسین ـ علیهما السلام ـ بازگردانید و آنچه را از ایشان به دست حاکمیت ضبط شده بود، به آنان برگرداند. هم چنین اموالی را برای بخشیدن به علویان در مدینه فرستاد و زیارت مرقد مطهر ابا عبد الله الحسین ـ علیه السلام ـ را که در زمان متوکل ممنوع بود، آزاد کرد. البته دوران حکومت او به درازا نیانجامید و او را پس از شش ماه خلافت، مسموم کردند و به قتل رساندند.[6]پس از او، «المستعین احمد بن محمد بن معتصم»، روی کار آمد که سخت شهوت پرست و اسراف کار بود و شیوه سخت گیریهای خلفای پیشین را از سر گرفت و فساد و عیاشی فراگیر شد.[7] دوران حکومت او نیز چندان به درازا نکشید و در سال 252 ه‍ . ق به دستور معتز در سامرا به قتل رسید.[8] معتز، خونخوار دیگری از این طایفه بود که دست خود را به خون امام علی النقی ـ علیه السلام ـ آغشت و وی را به شهادت رساند.

بقیه در ادامه مطلب

ادامه مطلب...

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  3:57 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

زیارات وارده از معصومین (علیهم‌السلام) همواره راهگشای شیعیان برای درک شبنمی از دریای وجود گهربار ایشان بوده است. از جمله معتبرترین این زیارات، زیارت جامعه کبیره¹ است که از امام هادی (علیه‌السلام) به ما رسیده است. در این نوشتار فرازهایی از این زیارت را با هم بررسی می‌کنیم:

سند زیارت

شیخ صدوق روایت کرده‌اند که موسی بن عبدالله نخعی به خدمت امام هادی (علیه‌السلام) رسیدند و فرمودند: یابن رسول الله مرا زیارتی تعلیم فرمایید که با بلاغت و کامل باشد که هر گاه خواستم یکی از شما را زیارت کنم آن را بخوانم و حضرت جامعه کبیره را به ایشان یاد دادند.2

غلو نکنید!!

در ابتدای زیارت آمده است که چون به درگاه رسیدی شهادتین بگو و به یگانگی خداوند و رسالت حضرت ختمی مرتبت شهادت و گواهی بده. وقتی هم که قبر را دیدی به تدریج تا 100 مرتبه الله اکبر بگو و بزرگی خدا را یاد کن. علامه مجلسی علت این امر را این دانسته‌اند که مبادا شیعیان در مقام ائمه(علیهم‌السلام) دچار غلو شوند و یا از بزرگی حق سبحانه و تعالی غافل گردند. از این رو توصیه اکید امام هادی (علیه‌السلام) در ابتدای زیارت تصریح و تاکید بر این مساله است.

زیارت بندگان خوب خدا!

زیارت جامعه با فرازهایی کوتاه که با «سلام» شروع شده  و «و رحمة الله و برکاته» به پایان می‌رسد به ذکر اوصاف و ویژگی‌های خاص معصومین (علیهم‌السلام) می‌پردازد و پنجره‌هایی از جایگاه والای ایشان را به سوی محبین باز می‌کند تا با شناخت ایشان هر چه بیشتر در راه شناخت خداوند متعال گام برداریم.

زیارت جامعه و یک دوره عقاید تشیع

توجه در مضامین این زیارت پر محتوا آشنایی هر چه بیشتر با مکتب ناب مهدی (علیه‌السلام) و شیعه واقعی را برای نسل جدید فراهم می‌آورد به طوری که مقام ائمه هداة (علیهم‌السلام) را به دور از غلو و افراط و تفریط های بیجا به طور واضحی تبیین می‌فرماید. هم چنین بسیاری از تشکیک‌ها و شبهاتی که در مورد شیعه ساخته و پرداخته می‌شود با این زیارت به خوبی می‌تواند مرتفع گردد.

شبهه وهابیون و زیارت جامعه

از جمله تشکیک‌ها در مورد تشیع آن است که ایشان مقام ائمه (علیهم‌السلام) را چنان بالا می‌برند که رتبه الهی برای ایشان قائل می‌شوند! بدین معنا که نعوذبالله ائمه (علیهم‌السلام) خدا هستند!! توجه به مضامین زیارت جامعه نشان می‌دهد که گرچه مقام و جایگاه ائمه بسیار بالا است و به تعبیر دیگر بالاترین و برترین انسان‌های روی زمین‌اند و فرشتگان نیز به آنها مباهات می‌کنند، اما ایشان بندگان خدای رحمان و آفریدگان اویند و از این رو توسل به ایشان نیز توسط شیعیان به واسطه مجرای فیض بودن ایشان به سوی خداوند متعال است چنانچه در این زیارت آمده است: مُستشفعٌ الی الله عز و جل بکم و مُتقرّبٌ بکم الیه: شما را شفیع خود به درگاه خدا می‌گردانم و بواسطه شما به خدا تقرّب می‌جویم.

زیارت قبور اعتقاد شیعه

از دیگر مباحثی که مورد طعن دشمنان قرار می‌گیرد آن است که بوسیدن و زیارت قبور ائمه(علیهم‌السلام) نشانگر کفر است! در زیارت جامعه کبیره به صراحت به موضع شیعیان نسبت به این مهم اشاره شده است که ایشان زیارت قبور ائمه را نشان از پناه‌جویی به این بزرگواران می‌دانند که هنوز هم زنده‌اند و به واقع سخنان را می‌شنوند: زائرٌ لکم، لائذٌ عائذٌ بقبورکم: به زیارت شما شتافته و به قبور و مرقد مطهر شما پناه آورده‌ام.

بهترین شفیعان!

در فرازهای انتهایی زیارت جامعه کبیره به خداوند متعال عرض می‌کنیم که اگر بهتر از ائمه (علیهم‌السلام) شفیعانی را سراغ داشتیم آنها را واسطه می‌کردیم در حالی که ایشان را بهترین بندگان خدا و مقرّب‌ترین ایشان به خداوند متعال یافته‌ایم و از این رو بزرگواران را واسطه و شفیع قرار داده‌ایم تا گناهان ما آمرزیده شود و دعای ما در طلب خوبی‌ها و نیکی‌ها مستجاب گردد: اللهم انی لو وجدت شفعاء اقرب الیک من محمد و اهل بیته الاخیار الائمة الابرار لجعلتهم شفعائی: پروردگارا من اگر شفیعانی به تو نزدیکتر از محمد (صلی الله علیه و آله) که همه اخیار و پیشوایان نیکوکار هستند می‌یافتم آنها را به درگاه تو شفیع قرار می‌دادم.

روش دوگانه در دعا و استغاثه

از دیگر معارف شیعه که به خوبی از مضامین زیارت جامعه بدست می‌آید طریق و روش دعا کردن است. بدین معنی که ما برای طلب و درخواست نزد خداوند متعال می‌توانیم چند روش را به کار بریم تا دعای ما زودتر به اجابت برسد و درخواست ما رد نشود. یکی از روشها آن است که مستقیماً از خداوند خواسته خود را درخواست نماییم. در این صورت بنابر توصیه بزرگان دینی و خود قرآن کریم برای به اجابت رسیدن دعا بهتر است از واسطه‌ها و افراد مقرب کمک گیریم.

در مناسبات اجتماعی روزمره نیز چنین روشی مشاهده می‌گردد که برای درخواست از بزرگی واسطه قرار دادن افراد

نزدیک به آن بزرگ، بسیار کارگرست و زودتر مقصود را بدست می‌دهد. در طلب معنوی دعا کردن به درگاه الهی نیز واسطه کردن ائمه که کامل‌ترین انسانها و مقرب‌ترین ایشان به خداوند متعال هستند سبب می‌شود به واسطه برقراری ارتباطی روحی و معنوی با ایشان شایستگی دریافت فیض الهی را کسب نماییم. در این واسطه قرار دادن دو روش می‌تواند اعمال شود: اول خودمان به خداوند بگوییم که واسطه و شفیعانی را آورده‌ایم پس به ما نظر رحمت بینداز و دعایمان را استجابت نما. دوم آن که به واسطه‌ها و شفیعان بگوییم که برای ما نزد خدا شفاعت کنند. در واقع در طریق اول مخاطب کلام ما خداوند است و از معصومین می‌گوییم و در روش دوم مخاطب کلام ما معصومین هستند و می‌خواهیم خواسته ما را به خدا بگویند.

هر دو طریق دعا و درخواست مورد تأیید معارف شیعه است به طوری که در زیارت جامعه کبیره نیز هر دوی این روش‌ها را به کار می‌بریم: یا ولی الله انّ بینی و بین الله عز و جل ذنوباً لا یأتی علیها الاّ رضاکم ... لمّا استوهبتم ذنوبی و کنتم شفعائی؛ ای ولی خدا همانا بین من و خدای عز و جل گناهانی هست که جز رضا و شفاعت شما آن گناهان را محو نخواهد ساخت... شما از خدا بر من بخشش و آمرزش طلبید و شفیع من باشید. که در این فراز مخاطب دعای ما ائمه(علیهم‌السلام) هستند و در روش دیگر خود خدا را مخاطب قرار می‌دهیم:

اللهم ... فبحقّهم الذی اوجبت لهم علیک أسئلک أن تدخلنی فی جملة العارفین بهم و بحقهّم ...؛ پروردگارا... پس تو را قسم به حق آنها که آن را تو بر خود لازم گردانیدی از تو درخواست می‌کنم که مرا داخل در جمله عارفین به مقام آنها و به حق آنها کرده ... ³

توصیه امام عصر (عج) درباره زیارت جامعه

این زیارت از جمله کامل‌ترین و موثق‌ترین زیاراتی است که از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بدست ما رسیده است. به طوری که توسط امام زمان (عج) نیز مورد تأکید قرار گرفته است. نقل است سیّدی رشتی در دیواری با حضرت صاحب(عجل الله تعالی و فرجه شریف) توصیه‌ای اکید در باره خواندن زیارت جامعه دریافت نمود. امام(عجل الله تعالی و فرجه شریف) با تأکیدی 3 مرتبه فرمودند: شما چرا جامعه نمی‌خوانید؟ جامعه جامعه جامعه.⁴ این تأکیدات مکرر امام حاکی از اهمیت مضامین زیارت داده از امام هادی (علیه‌السلام) است که هر چه بیشتر در جهت نشر معارف تشیع موثر می‌باشد.

کلام آخر...

زیارات ائمه (علیهم‌السلام) به خصوص جامعه کبیره که به تعلیم امام هادی (علیه‌السلام) به دست ما رسیده است گنجینه ارزشمندی از حقایق و معارف است که اگر صدها جلد کتاب هم  در مورد آن نگاشته شود کم است! در پایان برای آشنایی بیشتر رهجویان حقیقت کتاب گرانقدر آیت الله جوادی آملی در شرح این زیارت را توصیه می کنیم که با همه گرانقدری تنها برخی از فرازهای آن را به یقین می‌فرماید و این نشان از آن دارد که اقیانوسی بی انتها از معرفت در این زیارت نهفته است. پس جامعه بخوانیم؛ جامعه، جامعه، جامعه !!

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  3:27 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد