آنچه از تاریخ، سیره و سنّت پیامبر اعظم صلیالله علیه وآله برای ما یادگار مانده، نشان دهنده آن است که آن حضرت به عنوان همسر و پدر به تمام جنبه های زندگی خانواده توجه داشت. اکنون برآنیم تا شمه ای از رفتار و گفتار پیامبر رحمت را به عنوان الگو و ملاکی برای ارزشهای انسانی تبیین کنیم. خداوند در قرآن، رسول خدا صلی الله علیه وآله را اسوهای کامل برای بشر معرفی میکند: "لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛ همانا برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست ". (احزاب: 21)
بنا براین، هر مسلمان یا انسان آزاده ای میتواند با تکیه بر کردار حضرت محمد صلی الله علیه وآله، خود را محک زند و بفهمد تا چه اندازه با سیره ایشان فاصله دارد. کردار و گفتار آن حضرت راهگشای هر انسانی است که میخواهد قدم در راه ایشان نهد و خود را به آن بزرگوار نزدیک کند. خداوند در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیهوآله میفرماید: "إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ. " (قلم:4)
آنچه از تاریخ، سیره و سنّت پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله برای ما یادگار مانده، نشان دهنده آن است که آن حضرت به عنوان همسر و پدر به تمام جنبه های زندگی خانواده توجه داشت. اکنون برآنیم تا شمه ای از رفتار و گفتار پیامبر رحمت را به عنوان الگو و ملاکی برای ارزشهای انسانی تبیین کنیم.
1. توجه به نماز خود و خانواده
----------------------------------
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، حالت خود را هنگام نماز چنین وصف میکند:
یا أَباذَرٍّ إِنَّ اللّهَ جَعَلَ جَلَّ ثَناؤُهُ قُرَّةَ عَیْنِی فِی الصَّلاةِ وَ حَبَّبَها إِلَیَّ کَما حَبَّبَ إِلَی الْجائعِ الطَّعامَ، وَ إِلَی الظَّمْآنِ الْماءَ وَ إِنَّ الْجائعَ إِذا أَکَلَ الطَّعامَ شَبِعَ وَ الظَّمْآنَ إِذا شَرِبَ اَلْماءَ رَوِیَ، وَ أَنَا لاأَشْبَعُ مِنَ الصَّلاةِ.1
خداوندی که بلند مرتبه است، نور چشم و دیده مرا در نماز قرار داد و آن را محبوب من گردانید؛ همچنان که غذا را محبوب گرسنه و آب را محبوب تشنه [با این تفاوت که] گرسنه هرگاه غذا بخورد، سیر شود و تشنه هرگاه آب بنوشد، سیراب گردد، ولی من از نماز سیر نمیشوم.
پیامبر اسلام به دستور الهی، خانواده خود را به نماز سفارش میکرد: "وَ أمُرْ أَهلَکَ بِالصَّلوةِ وَاصطَبِر عَلَیها؛ و کسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش. " (طه: 132) هنگام مشکلات و سختیها نیز خانواده خود را به خواندن نماز فرامیخواند. ایشان با این کار میخواست توجه آنها را به سوی خداوند قادر جلب کند:
کانَ النَّبِیُّ إِذا أَصابَتْ أَهْلَهُ خَصاصَ نادی أَهْلَهُ یا أَهْلاهْ صَلُّوا صَلُّوا.2
هرگاه سختی و مشکلی برای خانواده پیامبر رخ داد، آن حضرت خانواده خود را ندا میداد: "نماز بخوانید، نماز بخوانید ". بقیه در ادامه مطلب
2. مدارا با همسر
---------------------
پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله با برخی همسران خود که بد اخلاقی میکردند، مدارا میکرد.3 عمربن خطاب میگوید: "روزی دیدم همسرم با من مشاجره میکند. من این عمل او را عجیب و زشت شمردم. گفت: چرا تعجب میکنی؟ به خدا، همسران پیامبر هم با رسول خدا صلی الله علیه وآله چنین میکنند. حتی گاه با او قهر میکنند (با این حال پیامبر آنها را تحمل میکند و با آنان به مدارا رفتار میکند) و من به دخترم، حفصه، سفارش کردم که هرگز چنین کاری نکند ".4
3. کمک به خانواده
----------------------
در روایتی آمده است که رسول خدا صلیاللهعلیهوآله کفش و لباس خویش را وصله میکرد. خود در خانه را میگشود. شیر گوسفندان را میدوشید و شتر را میبست و سپس شیر آن را میدوشید. چون خادمش از آسیاب کردن خسته میشد، به یاریاش میشتافت و خود آسیا میکرد. در کارها به اهل خانه کمک میکرد و با دست خود گوشت خُرد میکرد.5
4. "نه " نگفتن
------------------
امیرمؤمنان علی علیهالسلام فرمود:
وقتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله چیزی میخواستند، اگر میخواست آن را انجام دهد، میفرمود: آری (به چشم) و اگر نمیخواست انجام دهد، سکوت میکرد و هرگز درباره چیزی "نه " نمیگفت.6
" 5. ایراد نگرفتن
---------------------
انس میگوید:
نه سال در خدمت پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله بودم. هرگز یاد ندارم که در این مدت به من فرموده باشد چرا فلان کار را نکردی و هرگز در کاری بر من خرده نگرفت. به خدایی که پیامبر را به حق برانگیخت، هرگز پیش نیامد که آن حضرت در کاری که خوشایندش نبود، به من فرموده باشد چرا چنین کردی؟ و هیچگاه همسرانش مرا سرزنش نکردند جز آنکه میفرمود: کاری به او نداشته باشید. تقدیر و سرنوشت چنین بوده است.7
6. غذا خوردن با خانواده
---------------------------
کانَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه وآله یَأْکُلُ کُلَّ الْأَصنافِ مِنَ الطَّعامِ وَ کانَ یَأْکُلُ ما أَحَلَّ اللّهُ لَهُ مَعَ أهْلِهِ وَ خَدَمِهِ.8
رسول خدا صلی الله علیه وآله همه نوع غذا را میل میکرد و [همیشه] غذا را با خانواده و خدمتکاران خود میخورد.
7. دوست داشتن همسر
------------------------------
رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود:
آگاه باشید بهترین شما کسانی هستند که با زنان خود خوبتر باشد و من، از هر کس با زنان خود خوبترم.9
امام صادق علیه السلام فرموده است: "از اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان است ".10
8. توجه به بهداشت فردی و آراستگی ظاهر
---------------------------------------------------
توجه به بهداشت و آراستگی ظاهر دارای دو جنبه شخصی و اجتماعی است. اینکه انسان در برابر آنها پاکیزه و آراسته باشد، از حقوق افراد جامعه است. حضرت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله این حق را نه تنها برای افراد خانواده، بلکه برای جامعه لازم میشمارد و میفرماید:
إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ ـ إِذا خَرَجَ عَبْدُهُ الْمُؤمِنُ إِلی أَخِیهِ ـ أَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُ وَ أَن یَتَجَمَّلَ.11
خداوند دوست دارد که ـ هرگاه بنده مؤمنش نزد برادر خود میرود ـ خود را برای رفتن او آماده و آراسته گرداند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به پاکیزگی و آراستگی ظاهر، توجه خاصی داشت. امام صادق علیهالسلام در این باره میفرماید:
چون جمعه فرا میرسید و عطری نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله نبود، برخی از روسریهای زنان خود را (که معطر بود) میگرفت و با آب، نم میزد و به صورت خود میگذاشت.12
امیرمؤمنان علی علیه السلام درباره رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرموده است:
رسول خدا صلی الله علیه وآله موی خود را شانه میزد و بیشتر اوقات، آن را با آب، صاف و مرتب میکرد و میفرمود: آب برای خوشبو کردن مؤمن کافی است.13
در روایت های اسلامی، آراستگی مرد عامل افزایش پاکدامنی همسر معرفی شده است. اسلام همانگونه که به زن سفارش میکند خود را برای شوهر بیاراید و با زینت، شوهر را به سوی خود بکشاند، به مرد نیز سفارش میکند که خود را در خانه بیاراید. این ارتباط و توجه دوطرفه در استحکام روابط خانواده نقش مؤثری دارد.
9. بازی با فرزندان
----------------------
در گفتار و رفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، توجه به کودکان بسیار آشکار بود، بهگونهای که بازی کردن پیامبر اکرم علیهمالسلام با حسن و حسین علیهمالسلامزبانزد خاص و عام است. در تاریخ و روایتها بیان شده است که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله نوه های خود را بر پشت سوار و با آنها بازی میکرد. شخصی به نام عامری در بیان خاطرهای از رسول خدا صلی الله علیه وآله اینگونه نقل میکند:
برای میهمانی که دعوت شده بودیم، به سمت خانه یکی از اصحاب حرکت کردیم. دیدیم حسین علیه السلام که کودکی خردسال بود، با همسن و سالهای خود سرگرم بازی است. همین که چشم پیامبر به حسین افتاد، جلو همراهان حرکت کرد. سپس دو دستش را گشود که حسین علیهالسلام را بگیرد. حسین علیه السلام به این طرف و آن طرف میگریخت و رسول خدا صلی الله علیه وآله با او میخندید. حسین علیه السلام هم شاد و خوشحال میخندید. سرانجام پیامبر موفق شد او را بگیرد. سپس یک دست مبارکش را زیر چانه حسین علیه السلام و دست دیگرش را پشت سر او گذاشت. آنگاه لب مبارکش را بر لب حسین علیه السلام نهاد و آن لبهای کوچک و مبارک را بوسید.14
پی‌نوشت‌ها:
1. حسین نورى، مستدرک الوسائل، ج 3، ص 42، قم، مؤسسه آل البیت، 1365ه . ق، الملحقات فى آداب الصلاة، ج 3، ص 304، ح 5.
2. فضل بن حسن طبرسى، مکارم الاخلاق، قم، انتشارات رضى، 1412 ه . ق، ص 334.
3. ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373 ه . ق، ج 4، ص 278.
4. همان.
5. سیدمحمدحسین طباطبایى، سنن النبى، ترجمه: حسین استاد ولى، تهران، انتشارات پیام آزادى، 1379، چ 1، ص 47، ح 48.
6. همان، ص 46، ح 38.
7. همان، ص 38، ح 72 و 73.
8. مکارم الاخلاق، ص 26.
9. سنن النبى، ص 83 ، ح 158.
10. همان، ص 82 ، ح 160.
11. محمد محمدى رىشهرى، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1374، ج 5، ح 7993.
12. سنن النبى، ص 59، ح 110.
13. همان، ص 56، ح 87 .
14. مستدرک الوسائل، ج 15، ص 171، باب استحباب التصابى مع الولد، ح 17899 ـ 1.
منبع : کتاب " سفارشهای پیامبر اعظم صلیاللهعلیهوآله به خانواده "
