علل اختصاصی
خدیجه کبرا: او 68 سال قبل از هجرت در یکی از خانواده های اصیل و شریف مکه چشم به جهان گشود. پدرش خویلد یکی از اشراف و ثروتمندان قریش به شمار می رفت و مادرش فاطمه یکی از زنان با عفت و نامدار مکه بود. خدیجه رد ایام جاهلیت جزیره العرب در اثر پاکی و نجابت به «طاهره» معروف بود. مطابق قول مشهور او قبلا دوبار ازدواج کرده و همسرانش از دنیا رفته بودند و هنگام ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و اله، چهل سال داشت. خدیجه نخستین زنی بود که پیامبر صلی الله علیه و اله در بحبوحه ی جوانی و در سن 25 سالگی، یعنی در بهار طراوت و شادابی با او ازدواج کرد و قریب 25 سال (پانزده سال قبل از بعثت و ده سال بعد از آن) با وی زندگی کرد. تا وقتی او زنده بود، پیامبر صلی الله علیه و اله همسر دیگری اختیار نکرد. خدیجه در سال دهم بعثت (سه سال قبل از هجرت) در مکه از دنیا رفت.
خدیجه نخستین زنی بود که به رسالت پیامبر اسلام ایمان آورد و پشت سر آن حضرت نماز خواند و در راه خدمت به اسلام از هیچ کمکی دریغ نورزید، تا حدی که بعضی از مورخان کمک های مالی این بانوی فداکار را از عوامل مهم گسترش اسلام قلمداد کرده اند. او که شیفته ی خلق و خوی پیامبر صلی الله علیه و اله شده بود، افرادی را فرستاد تا پیامبر را تشویق به خواستگاری از او نمایند. در نهایت نیز این امر تحقق یافت. بقیه در ادامه مطلب
همچنین پیامبر هیچ انگیزه و یا منفعت شخصی از ازدواج با خدیجه، به خاطر ثروت و سرمایه او نداشت؛ چون از سرمایه ی خدیجه جز در راه اعتلای دین اسلام استفاده نمی کرد. شهید مطهری در این باره می فرماید: «عجیب این است: حالا که همسر یک زن بازرگان و ثروتمند شده است، دیگر دنبال کار بازرگانی نمی رود. تازه دوره ی وحدت یعنی دوره ی انزوا، دوره ی خلوت، دوره ی تحنف و دوره ی عبادتش شروع می شود. آن حالت تنهایی، یعنی آن فاصله روحی که با قوم خودش پیدا کرده است، روز به روز زیادتر می شود.»(32)
سوده: او دختر زمعه بن قیس از تیره عبدشمس بود. نخست با سکران بن عمرو که مسلمان بوده و به حبشه مهاجرت کرده بود، ازدواج کرد. شوهرش در حبشه، در راه خدمت به اسلام درگذشت. او پس از مرگ شوهرش تنها و بی سرپرست ماند و برای تأمین زندگانی خود در آن محیط غریب، پر تعصب و شرک آلود، چاره ای جز این نداشت که برای تأمین معاش خود یا از آیین اسلام دست بردارد و به خاندان بت پرست و مشرک خود بپیوندد یا یک همسر مناسبی از مسلمانان پیدا کند. «او اگر به اقوامش برمی گشت یا به قتلش می رساندند و یا شکنجه اش می کردند و یا به گرویدن به کفر مجبورش می کردند، لذا رسول خدا صلی الله علیه واله برای حفظ او از این مخاطر با او ازدواج نمود.»(33)
بنابراین، پیامبر صلی الله علیه و اله که تنها هدفش ترویج دین و تحکیم مبانی آن بود، به عنوانی قدردانی از خدمات یک مهاجر اسلامی و به عنوان تقویت و دلداری به مسلمانان مجاهد دیگر، و نیز سر و سامان دادن به زندگی یک زن بیوه با او ازدواج کرد. علاوه بر اینکه «هیچ کس نگفته است که سوده جمال یا مال و مقامی داشت که این ازدواج به خاطر آن رخ داده است.»(34)
این ازدواج یک سال پس از رحلت حضرت خدیجه، یعنی سال 11 بعثت صورت گرفت. سوده در اواخر خلافت عمر در مدینه از دنیا رفت.
عایشه: او دختر ابوبکر بود. مشهور است که هفت ساله بود که پیامبر صلی الله علیه و اله در مکه از او خواستگاری کرد. (این امر از خواسته های ابوبکر نیز بوده است.) دو سال در عقد پیامبر، اما در خانه ی پدر بود و بعد از هجرت وارد خانه پیامبر شد. زندگی فردی و اجتماعی عایشه پر از حوادث و داستان های گوناگونی است. او یکی از خبرسازترین بانوان تاریخ اسلام است که وقایع و حوادث بسیاری رقم زده است. از این رو، کتاب های متعددی درباره ی او نوشته شده است.(35) عایشه در سال 57 هجری از دنیا رفت و در بقیع دفن شد.
چنانچه ازدواج پیامبر صلی الله علیه و اله با عایشه به انگیزه ی زناشویی بود، باید آن حضرت با یکی از دختران بالغ و یا زنان بیوه ی جوان ازدواج می کرد تا لازم نباشد دو سال صبر کند تا عایشه بالغ شود. از این رو، می توان گفت: اموری همانند نزدیکی و پیوند با قبیله ی تمیم، برداشتن مشکل از سر راه ابوبکر و دلگرم کردن بیشتر او به اسلام علل این ازدواج بوده است.(36) هیکل درباره ی ازدواج پیامبر با عایشه و همچنین حفصه دختر عمر می گوید: «عایشه و حفصه دختران ابوبکر و عمر بودند و محمد صلی الله علیه و اله می خواست به وسیله ی رشته ی خویشاوندی، آنها را با خود مربوط سازد... . علاقه و محبتی که نسبت به عایشه داشت بعد از ازدواج به وجود آمد و در هنگام ازدواج وجود نداشت، از این جهت نمی توان گفت او را به اقتضای محبت به زنی گرفت؛ زیرا موقعی که از عایشه خواستگاری کرد هفت سال داشت و دو سال پس از آن زفاف رخ داد، نمی توان باور کرد که محمد صلی الله علیه و اله او را در سن هفت سالگی دوست می داشته است.»(37)
زینب دختر خزیمه: وی نوه ی دختری عبدالمطلب و دختر عمه ی رسول خدا بود. شوهر قبلی او عبیده بن حارث بن عبدالمطلب بود که در جنگ بدر به شهادت رسید. او در مراحل واپسین زندگی خود به سر می برد که افتخار همسری پیامبر صلی الله علیه و اله را پیدا کرد. این ازدواج در سال سوم هجرت و در مدینه صورت گرفت. زینب از نظر ثروت و جمال معروفیتی نزد مردم نداشت، و وقتی زن پیامبر شد دوره ی جوانی اش گذشته بود. تنها یتیم نوازی و دلجویی او از بیچارگان و درماندگان، زبانزد مردم بود، به حدی که لقب «ام المساکین» یا مادر بیچارگان به او داده بودند. پیامبر صلی الله علیه و اله از روی دلسوزی و به خاطر حفظ آبرو و حیثیت زینب و نیز برای حمایت از او با وی ازدواج کرد.
زینب تقریبا دو سال، یعنی تا سال پنجم هجرت، با پیامبر صلی الله علیه و اله زندگی کرد که از دنیا رفت. او تنها زنی بود که پس از حضرت خدیجه در ایام حیات پیامبر صلی الله علیه و اله درگذشت.
حفصه: او دختر عمر و از زنانی بود که به مدینه هجرت کرد. همسرش خنیس بن عبدالله در اثر جراحت های فراوان در جنگ بدر از دنیا رفته بود. پس از وفات شوهرش، عمر به ابوبکر پیشنهاد کرد او را به همسری بپذیرد، ولی او قبول نکرد و عمر نگران شد. پس از وفات رقیه (همسر عثمان و دختر پیامبر)، عمر او را به عثمان پیشنهاد کرد و او نپذیرفت. این موضوع عمر را سخت نگران کرد و زبان به شکایت نزد پیامبر گشود. پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: کسی که بهتر از عثمان است با حفصه ازدواج می کند (که مراد خودش بود).(38)
بنابراین، ازدواج پیامبر صلی الله علیه و اله با حفصه به خاطر دلداری دادن به عمر بود، بخصوص با توجه به اینکه ابوبکر و عثمان حاضر به همکاری و حل مشکل عمر نبودند. این ازدواج در سال سوم هجرت و در مدینه رخ داد. حفصه در سال 45 هجری از دنیا رفت.
ام سلمه: نام او هند دختر ابی امیه حذیفه بن مغیره از قبیله مخزوم است. مادرش عاتکه دختر عبدالمطلب بود. بنابراین، ام سلمه دختر عمه ی پیغمبر بود. او یکی از بانوان پاکدامن و پرهیزکار، و طبق احادیث، پس از خدیجه کبرا از محترم ترین زنان پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله به شمار می رفت. نخست با پسرعمویش، ابوسلمه مخزومی، ازدواج کرد و فرزندانی نیز از او داشت. شوهرش در جنگ احد جراحت شدیدی برداشت و در اثر آن از دنیا رفت. چند ماهی سرپرستی فرزندان خود را به عهده داشت که در این مدت افرادی مانند ابوبکر و عمر از او خواستگاری کردند ولی او نپذیرفت. ام سلمه پس از خواستگاری پیامبر صلی الله علیه و اله از وی، ابتدا نپذیرفت، ولی سپس قانع شد. وقایع مهمی درباره ی او نقل می کنند که حاکی از مقام فضیلت و کمال اوست.
از جمله فضایل اخلاقی و پسندیده او این بود که دوست نداشت هیچ گونه مزاحمتی برای دیگران ایجاد کند. یکی از دلایل او بر ازدواج نکردن با پیامبر صلی الله علیه و اله نیز همین مسئله بود؛ چرا که وی دارای چهار فرزند از شوهر سابق خود بود و نمی خواست مزاحمتی برای پیامبر صلی الله علیه و اله ایجاد شود. اما چون پیامبر پدر و رهبر امت اسلامی بود، وظیفه ی خود می دانست که برای تأمین نیازهای ام سلمه، دلداری دادن به او و سرپرستی فرزندان یتیمش اقدامی کند، از این رو، فرزنددار بودن ام سلمه را مزاحمتی برای خود و مانع ازدواج ندانست و او نیز موافقت کرد. «پیداست که هدف پیامبر از این ازدواج، سرپرستی او و فرزندان یتیمش بوده است. آیا ازدواج با زنی بیوه و مسن، و نگهداری چهار کودک یتیم او، خود نوعی ریاضت نبود؟»(39) دکتر هیکل نیز در این باره می گوید: «خاورشناسان گمان می کنند که محمد صلی الله علیه و اله ام سلمه را به خاطر جمالش به زنی گرفت! اگر چنین بود از دختران مهاجران و انصار کسانی بودند که در جوانی و جمال و ثروت هزار مرحله از ام سلمه پیش بودند و فرزندی نداشتند که بار دوش او شود، می توانست آنها را به زنی انتخاب کند... . به همین جهت، علاقه ی مسلمانان نسبت به او زیاد شد و در عین حال که او را پیغمبر خدا می دانستند، پدر مهربان خود می شمردند؛ زیرا او به حقیقت برای هر بینوا و ناکام و ناتوان و بیچاره و درمانده و یتیمی که پدرش در جنگ کشته شده بود، مانند پدری دلسوز و مهربان بود.»(40)
این ازدواج در سال چهارم هجرت رخ داد. ام سلمه در سال 61 هجری در مدینه درگذشت و در بقیع دفن گردید. او آخرین همسر پیامبر بود که از دنیا رفت.
زینب دختر جحش: مادرش امیمه، دختر عبدالمطلب بود. و از این رو، او نیز همچون ام سلمه، دختر عمه ی پیامبر صلی الله علیه و اله محسوب می شد. پیامبر صلی الله علیه و اله او را در سال پنجم هجرت تزویج نمود. او در سال بیستم هجرت از دنیا رفت و در بقیع دفن شد.
چون شبهات مربوط به این ازدواج، با تأکید بیشتری مطرح شده، و حتی در زمان خود پیامبر نیز منافقان به این مسئله دامن می زدند، ما نیز علل این ازدواج را با تفصیل بیشتری بیان می کنیم.
شوهر سابق زینب، زید بن حارثه بود. زید غلام خدیجه بود که پس از ازدواج با پیامبر، او را به عنوان خدمتگزار به شوهرش هدیه کرد. قبیله زید برای آزادی اسرای خود به مکه آمدند تا با پرداخت پول، آنها را آزاد نمایند. پدر زید نیز از پیامبر صلی الله علیه و اله درخواست خرید او را کرد. پیامبر صلی الله علیه و اله بدون هیچ گونه توقع مادی، زید را بین آزادی و اقامت در مکه مخیر گذاشت. روحیات پاک و عواطف عالی و اخلاق نیک پیامبر صلی الله علیه و اله باعث شد زید اقامت در محضر پیامبر را بر آزادی و رفتن نزد بستگان خود ترجیح دهد. علاقه پیامبر صلی الله علیه و اله نیز به او تا حدی بود که او را به فرزندی برگزید و مردم به او به جای زید بن حارثه، زید بن محمد می گفتند.
یکی از اهداف پیامبر صلی الله علیه و اله حذف فاصله طبقاتی و پیوند دادن افراد ثروتمند با فقیر و نیز از بین بردن سنت غلط عدم ازدواج دختران آزاد و اشرافی با طبقه ی تهیدست و بنده بود. پیامبر صلی الله علیه و اله برای از بین بردن این رسم غلط ابتدا از خانواده ی خود شروع کرد و دختر عمه ی خود زینب را به ازدواج غلام سابق خود و آزاد شده ی آن روز درآورد، تا مردم بدانند که ملاک برتری، تقوی و پرهیزگاری است نه مال و ثروت. برای این کار پیامبر صلی الله علیه و اله خود به خانه زینب رفت و رسما از او برای زید خواستگاری کرد. او و برادرش در ابتدا ممانعت کردند تا اینکه آیه 36 سوره ی احزاب (41) نازل شد که هیچ مرد و زن مؤمنی در صورتی که خدا و پیامبر او درباره ی آنها تصمیمی گرفتند، اختیاری از خود ندارد. ایمان زینب و برادرش عبدالله به پیامبر صلی الله علیه و اله و وحی آسمانی موجب شد تا زینب رضایت خود را اعلام کند.
اما این ازدواج به عللی منجر به طلاق شد و علی رغم خواسته ی پیامبر، سرانجام آن دو از یکدیگر جدا شدند. پس از مدتی پیامبر صلی الله علیه و اله برای باطل کردن سنت غلط دیگری، بر اساس وحی الهی با زینب ازدواج کرد. توضیح آنکه: جامعه ی عرب پسر خوانده را مانند پسر واقعی فرض می کردند و احکام پسر واقعی، مثل تحریم رابطه ی زناشویی، توارث و مانند آن را، در مورد پسر خوانده نیز جاری می دانستند. اگر پسرخواندگی به منظور ابراز عاطفه و علاقه باشد، عمل درستی است، اما اگر به منظور تشریک در یک سلسله احکام اجتماعی باشد که همگی از آن فرزند واقعی به شمار می روند، پذیرفتنی نیست؛ چرا که یک نوع بازی با عامل مهم در اجتماع یعنی نسب است. خداوند در آیه ی 4 سوره ی احزاب (42) می فرماید که پسرخواندگان شما پسران واقعی شما نیستند. این حرفی است که شما از خود گفته اید ولی سخن حق پیش خداست و اوست که بشر را به راه راست هدایت می کند.
پیامبر صلی الله علیه و اله مأمور گردید که این سنت و روش جاهلی و غلط را همانند سنت های خرافی دیگر درهم بکوبد وآن را با عمل، که تأثیرش بیش از گفتار و جعل قانون است، از میان مردم عرب بردارد. از آن رو که کمتر کسی جرئت داشت این برنامه را در دنیای آن روز اجرا کند، خداوند پیامبر صلی الله علیه و اله را رسما با نزول آیه ی 37 سوره ی احزاب(43) برای این مهم دعوت فرمود.
این ازدواج علاوه بر اینکه سنت غلطی را باطل اعلام کرد، مظهر مساوات و برابری نیز قرار گرفت؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام به عنوان رهبر امت اسلامی با زنی ازدواج کرد که در گذشته همسر بنده ی آزاد شده ی او بود و در دنیای آن روز چنین ازدواجی، مخالف شئون اجتماعی به شمار می رفت.
این عمل شجاعانه پیامبر صلی الله علیه و اله، موجی از اعتراض و انتقاد را از جانب منافقان و کوته فکران پدید آورد، اما خداوند برای سرکوبی این افکار آیه 40 سوره ی احزاب را فروفرستاد: محمد پدر یکی از مردان شما نیست؛ او سمتی جز اینکه رسول خدا و خاتم پیامبران است ندارد و خداوند از همه چیز آگاه است. قرآن حتی پیامبر خدا را در اجرای این فرمان الهی در آیه های 38 و 39 سوره احزاب(44) مورد ستایش قرار می دهد.
بدین سان، خداوند رسم فرزند خواندگی را به طور کلی از دایره ی مقررات روابط زناشویی در مورد پسر واقعی خارج ساخت و آن را تا ابد ملغا اعلام کرد.
اما مستشرقان و خاورشناسان بی خبر یا مغرض، صریح آیات قرآن را نادیده گرفته و دلایل بی محتوایی برای فریب افراد ساده لوح و بی اطلاع مطرح کردند. آنان ابطال یک سنت غلط را رنگ عشق و دلباختگی داده و همچون رمان نویسان آنچه توانسته اند به یک تاریخ مجعول،پر و بال داده و آن را به ساحت مقدس پیامبر نسبت داده اند. دلیل آنها، این داستان ساختگی است که روزی چشم پیامبر صلی الله علیه و اله بی اختیار به زینب می افتد. زید احساس می کند که پیامبر به زینب علاقه مند شده است و چون خود علاقه ی زیادی به پیامبر صلی الله علیه و اله داشت او را طلاق می دهد تا مانعی برای ازدواج زینب با پیامبر نباشد.(45) دلایل ذیل بطلان این داستان سرایی موهوم و مجعول را روشن می سازد:
الف. آیه ی 37 سوره ی احزاب تصریح دارد که خداوند خود این ازدواج را ترتیب داده و آن به منظور ابطال یک سنت غلط بوده نه به منظور علاقه مندی و دلباختگی. این مطلب در صدر اسلام مورد تأیید همه بوده است و حتی یهودیان، مسیحیان و منافقان بر پیامبر به خاطر این عملش خرده نگرفتند.
ب. زینب دختر عمه ی پیامبر صلی الله علیه و اله بود و پیش از ازدواج با زید، به پیامبر پیشنهاد ازدواج داده بود، ولی پیامبر علی رغم خواسته ی او اصرار ورزید که با غلامش، زید ازدواج کند. بنابراین، اگر پیامبر صلی الله علیه و اله علاقه داشت با او ازدواج کند، پیش از ازدواج او با زید، زمانی که او دختر بود و هیچ مانعی هم بر سر راه نبود و حتی مقتضی (خواسته ی زینب) هم موجود بود، می توانست با او ازدواج کند، در حالی که چنین نکرد.
ج. بسیار دور از عقل و جریان طبیعی عرف آن روز بود که پیامبر صلی الله علیه و اله در همسایگی منزل خود تا آن زمان آثار جمال و زیبایی زینب را بی اختیار ندیده باشد؛ علاوه بر آنکه دختر عمه ی او نیز بود و خود پیامبر صلی الله علیه و اله مقدمات و لوازم عروسی زینب را فراهم ساخته بود. بنابراین، بسیار بعید است که نگاه پیامبر به زینب- آنگونه که در آن داستان مجعول آمده است- اولین نگاه بوده باشد.(26)
د. «در آن عصر [پیش از بعثت] زنان حجاب نداشتند و زینت خود را آشکار می ساختند، بعدها اسلام این کار را حرام کرد. با وجود این، محمد کسی نبود که به زیبایی زنان فریفته شود و در زندگانی خدیجه و پیش از ازدواج با او این کار از او معروف نبود. به این ترتیب، عجیب است که پس از پنجاه سالگی ناگهان عوض شود و ... به یک نظر دلباخته دختر جحش شود.»(47)
جویریه: او دختر حارث بن ابی ضراره، زن بیوه ای بود که پیش تر با پسرعموی خود به نام مالک بن صفوان ازدواج کرده بود، او که زنی پاک، و دارای ادب و متانت بود، در سال ششم هجرت به افتخار همسری پیامبر صلی الله علیه و اله درآمد و درسال 56 هجری در مدینه از دنیا رفت.
در غزوه ی بنی المصطلق، جویریه به همراه عده ای از زنان و مردان، اسیر مسلمانان شدند. هنگام تقسیم غنایم، جویریه که دختر رئیس قبیله بنی المصطلق بود، سهم ثابت بن قیس شد. جویره با مولای خود، ثابت بن قیس، قراردادی نوشت که در قبال پرداخت پول آزاد شود. روزی جویریه که آثار زبونی و بیچارگی در سیما و حرکاتش آشکار بود، به حضور پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله رسید و اظهار داشت: من دختر حارث رئیس قبیله بنی المصطلق هستم، بلاها و مصایبی که به من رسیده، بر شما پوشیده نیست. من برای آزادی خود عقد مکاتبه(48) نوشته ام، مرا برای تهیه ی پول یاری کن. پیامبر صلی الله علیه و اله، چون می خواست بالاتر از کمک مالی به او بشود، به وی پیشنهاد ازدواج داد و او نیز پذیرفت.
هنگامی که این خبر به مسلمانان رسید، به خودشان گفتند: از این پس پیامبر داماد قبیله ی بنی المصطلق شده است و ما در واقع خویشان و بستگان پیامبر را به اسارت نزد خود گرفته ایم، روا نیست که خویشان رسول خدا در اسارت مسلمانان باشند، از این رو، همه ی اسرا را، که قریب دویست نفر بودند، آزاد کردند.(49)
هنگامی که آزادشدگان به قبیله خود برگشتند، و این لطف و بخشش مسلمانان را مشاهده نمودند، به آیین اسلام گرویدند و حتی در صف مسلمانان و در رکاب پیامبر صلی الله علیه و اله جنگیدند. این رفتار رسول خدا صلی الله علیه و اله نه تنها در قبیله ی نبی المصطلق بلکه در سران قبایل دیگر نیز تأثیر مثبت گذاشت و دل های آنها را نیز به اسلام متمایل کرد. بدین سان، با یک ازدواج هزاران دل به سوی اسلام متمایل گشت.
ام حبیبه: نام اصلی او رمله می باشد. او دختر ابوسفیان، خواهر معاویه و همسر عبیدالله بن جحش اسدی بود. به همراهی شوهرش به حبشه مهاجرت نمود. شوهرش در حبشه در اثر تبلیغات مسیحیان از آیین اسلام برگشت و مسیحی شد و در همان جا از دنیا رفت. ام حبیبه که یک زن مسلمان بود و به همراهی اغلب مهاجران حبشه از ترس اذیت و آزار پدرش، ابوسفیان، به آنجا پناهنده شده بود، نمی توانست بی پناه و بی سرپرست بماند، از این رو، پیامبر صلی الله علیه و اله به حمایت و سرپرستی او اقدام نمود. آن حضرت در سال ششم هجرت، عمرو بن امیه را نزد نجاشی، پادشاه حبشه، فرستاد و از او خواست ام حبیبه را به عقد او درآورد. نجاشی او را به پیامبر تزویج کرد. او تا یک سال بعد در حبشه بود و در سال هفتم هجرت با آخرین گروه مهاجران حبشه به مدینه بازگشت.(50)
ام حبیبه که هنگام ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و اله در حدود چهل سال داشت، در سال 44 هجری در مدینه وفات یافت.
بنابراین، در زمانی که کسی جرئت نگهداری و سرپرستی ام حبیبه را نداشت (چون او دختر ابوسفیان، دشمن درجه یک اسلام بود)، پیامبر صلی الله علیه و اله به حمایت و سرپرستی او اقدام نمود تا بدین وسیله آن بیچاره را از ورطه هلاکت نجات دهد و از سوی دیگر، در جهت پیوند دادن و نرم کردن دل های بنی امیه که از دشمنان سرسخت و لجوج مسلمانان بودند، گامی بردارد. در نتیجه ی این وصلت، پیامبر صلی الله علیه و اله با خاندان بنی امیه و هند، زن ابوسفیان، و سایر دشمنان خونین خود نسبت فامیلی و خویشاوندی پیدا کرد و ام حبیبه نیز عامل بسیار مؤثری برای تبلیغ اسلام در خانواده های مکه شد.
استاد پیشوایی نیز معتقد است: «اگر انگیزه ای را که خاورشناسان مسیحی ادعا کرده اند، فرض کنیم، چگونه معقول خواهد بود که شخصی، زنی را تزویج کند که در کشور دیگر اقامت دارد و وضع بازگشت او هیچ معلوم نیست؟!»(51)
صفیه: او دختر حیی بن اخطب رئیس قبیله بنی النضیر بود و سلسله نسب او به هارون، برادر حضرت موسی علیه السلام می رسید. او پیش از ازدواج با رسول اکرم صلی الله علیه و اله، ابتدا با سلام بن مشکم و سپس با کنانه بن ربیع، که در واقعه ی جنگ خیبر به دست مسلمانان کشته شد، ازدواج کرد.
پس از فتح خیبر در سال هفتم هجرت، بلال او را نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله آورد. چشم حضرت به صورت کبود شده ی صفیه افتاد و علت آن را پرسید. صفیه جواب داد: شبی در خواب دیدم که ماه در دامان من واقع شده است. صبح خواب را برای شوهرم بیان کردم، او سیلی محکمی به صورتم زد و گفت: مثل اینکه آرزوی محمد در دل می پروری؟ پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: اگر اسلام را قبول کنی، تو را به همسری خود برمی گزینم و اگر بر یهودیت باقی باشی، تو را آزاد می کنم تا نزد قبیله ات برگردی. صفیه جواب داد: نزد رسول خدا برایم ارزشمندتر است.(52) بدین ترتیب بود که پیامبر در همان سال (سال هفتم هجرت) او را به عنوان همسری برگزید.
صفیه عشق وافری به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله داشت و هنگام فوت آن حضرت بی تابانه گریه می کرد و از صمیم دل از خدا می خواست که دردهای پیامبر را به جان او بیندازد و او به جای پیامبر در بستر مرگ قرار گیرد. صفیه تا دوران حکومت معاویه زنده بود. وی در سال 50 هجری درگذشت و در قبرستان بقیع دفن گردید.
علت این ازدواج آن بود که خود مسلمانان راضی نبودند صفیه که دختر رئیس قبیله بنی النضیر بود جز به پیامبر اسلام، به کس دیگری اختصاص یابد. با این وصلت، شخصیت اجتماعی او و عشق وافرش به اسلام نادیده گرفته نمی شد. ایجاد دوستی میان یهودیان و مسلمانان و نیز تشویق و ترغیب یهودیان به پذیرش اسلام را از فواید دیگر این ازدواج می توان برشمرد.
میمونه: از او به عنوان آخرین همسر پیامبر صلی الله علیه و اله یاد می کنند. او دختر حارث هلالی خواهرزاده خالد بن ولید از قبیله ی بزرگ بنی مخزوم بود. وی زن بیوه ای بود که پس از درگذشت دومین شوهر خود به نام ابی رهبه، خود را به پیامبر اسلام هبه کرد. این حادثه در سال هفتم هجرت و در سن 51 سالگی میمونه رخ داد. او درسال 51 هجری وفات یافت و در «سرف» از نواحی مکه دفن شد. لازم به ذکر است که این نوع ازدواج- یعنی زنی خود را بدون مهر و صداق به پیامبر ببخشد و خود را به همسری پیامبر درآورد- طبق آیه ی 50 سوره ی احزاب(53) از احکام اختصاصی رسول خداست و از این رو، نمی توان بر آن اشکال گرفت. علاوه بر آن، میمونه از قبیله بنی مخزوم (بزرگ ترین قبایل عرب) بود و قرار گرفتن وی در زمره ی همسران پیامبر می توانست در تحکیم روابط میان پیامبر صلی الله علیه و اله و قبیله بنی هاشم با قبیله بنی مخزوم مؤثر باشد.
گئورگیو نیز معتقد است که این ازدواج یک اقدام سیاسی برجسته به شمار می آمد؛ چرا که میمونه هشت خواهر داشت که هر یک همسر رجال برجسته مکه بودند، و محمد صلی الله علیه و اله بعد از ازدواج با میمونه گویا خویشاوند تمام سکنه مکه می شد. از اهداف دیگر ازدواج پیامبر صلی الله علیه و اله این بود که خالد بن ولید، سردار بزرگ مکه را که نسبت فامیلی با میمونه داشت، با خود خویشاوند نماید. تأثیر این ازدواج به قدری بود که خالد بن ولید بالای کوه رفت و درباره ی پیامبر به اطرافیان خود گفت: این مرد که چنین دینی آورده است، اهل خدعه و تزویر نیست.(54)
علل منع همسران پیامبر صلی الله علیه و اله از ازدواج
در پاسخ به این سؤال که چرا همسران پیامبر صلی الله علیه و اله پس از رحلت آن حضرت حق ازدواج نداشتند و از این حق طبیعی و انسانی خود منع شدند، دلایل ذیل را می توان برشمرد:
الف. ترک ازدواج با همسران پیامبر صلی الله علیه و اله یک نوع احترام و تعظیم به شخصیت پیامبر اکرم است. همان گونه که مسلمانان در حال حیات پیامبر صلی الله علیه و اله باید به شخصیت او احترام کنند، پس از رحلت او نیز باید احترام می کردند و این مسئله نوعی تعظیم و احترام به آن حضرت محسوب می شد.
ب. همسران رسول خدا بر اثر رابطه ی زناشویی با پیامبر، فضیلت و افتخار بزرگی کسب کرده بودند، تا آنجا که آنها را «امهات المؤمنین» می نامیدند.(55) حال اگر ازدواج با آنان مشروع می شد، بسیاری از شخصیت های برجسته و رئیسان قبایل برای کسب چنین افتخاری علاقه مند وصلت با آنها می شدند و در راه آن تلاش و رقابت می کردند، و چه بسا در به دست آوردن آن به جنگ و نزاع می پرداختند، اما اسلام با تحریم ازدواج با همسران پیامبر صلی الله علیه و اله ریشه نزاع و اختلاف را از بین برد.
ج. هر بستری راز و اسراری مخصوص خود دارد. اگرچه جنبه ی وحی و رسالت پیامبر صلی الله علیه و اله بر دیگر جنبه های عادی زندگی آن حضرت برتری داشت، اما در این جنبه های عادی با مردم یکسان بود. حال اگر همسرانش پس از رحلت او ازدواج می کردند، طبیعی بود که اسرار و رموز جنبه های عادی و بشری پیامبر را در میان مردم پخش می کردند و آنان را در جریان امور عادی و بشری آن حضرت قرار می دادند. این امر فضیلت و روحانیت پیامبر صلی الله علیه و اله را کاهش می داد و افراد خود را شخصیتی همانند پیامبر تلقی کرده و جنبه های رسالتی و وحیانی را عادی و معمولی می انگاشتند. خداوند برای برطرف کردن ای محذورات، ازدواج با زنان پیامبر را تحریم کرد.(56)
د. پیوند زناشویی با همسران پیامبر صلی الله علیه و اله زمینه ی بهره برداری سیاسی از وجود آنها را برای شوهر فراهم می ساخت. چنان که در جنگ جمل قرابت و خویشاوندی زبیر با عایشه سبب شد که زبیر افراد ساده لوح را به دنبال خود بشکد و نبرد خونینی را به راه اندازد. اگر عایشه هوادار زبیر و طلحه نبود، هرگز این دو به گردآوری چنین سپاهی موفق نمی شدند.(57)
بنا به دلایل مزبور و احتمالا حکمت هایی دیگر، خداوند در آیه ی 53 سوره ی احزاب (58) ازدواج با همسران پیامبر را پس از رحلت آن حضرت ممنوع اعلام کرد. این حکم همچون برخی احکام دیگر که در آیاتی از سوره ی احزاب (آیه ی 30 به بعد) بدان ها اشاره شده است، از احکام اختصاصی همسران پیامبر است که شامل زنان دیگر نمی شود.
