زیارات وارده از معصومین (علیهم‌السلام) همواره راهگشای شیعیان برای درک شبنمی از دریای وجود گهربار ایشان بوده است. از جمله معتبرترین این زیارات، زیارت جامعه کبیره¹ است که از امام هادی (علیه‌السلام) به ما رسیده است. در این نوشتار فرازهایی از این زیارت را با هم بررسی می‌کنیم:

سند زیارت

شیخ صدوق روایت کرده‌اند که موسی بن عبدالله نخعی به خدمت امام هادی (علیه‌السلام) رسیدند و فرمودند: یابن رسول الله مرا زیارتی تعلیم فرمایید که با بلاغت و کامل باشد که هر گاه خواستم یکی از شما را زیارت کنم آن را بخوانم و حضرت جامعه کبیره را به ایشان یاد دادند.2

غلو نکنید!!

در ابتدای زیارت آمده است که چون به درگاه رسیدی شهادتین بگو و به یگانگی خداوند و رسالت حضرت ختمی مرتبت شهادت و گواهی بده. وقتی هم که قبر را دیدی به تدریج تا 100 مرتبه الله اکبر بگو و بزرگی خدا را یاد کن. علامه مجلسی علت این امر را این دانسته‌اند که مبادا شیعیان در مقام ائمه(علیهم‌السلام) دچار غلو شوند و یا از بزرگی حق سبحانه و تعالی غافل گردند. از این رو توصیه اکید امام هادی (علیه‌السلام) در ابتدای زیارت تصریح و تاکید بر این مساله است.

زیارت بندگان خوب خدا!

زیارت جامعه با فرازهایی کوتاه که با «سلام» شروع شده  و «و رحمة الله و برکاته» به پایان می‌رسد به ذکر اوصاف و ویژگی‌های خاص معصومین (علیهم‌السلام) می‌پردازد و پنجره‌هایی از جایگاه والای ایشان را به سوی محبین باز می‌کند تا با شناخت ایشان هر چه بیشتر در راه شناخت خداوند متعال گام برداریم.

زیارت جامعه و یک دوره عقاید تشیع

توجه در مضامین این زیارت پر محتوا آشنایی هر چه بیشتر با مکتب ناب مهدی (علیه‌السلام) و شیعه واقعی را برای نسل جدید فراهم می‌آورد به طوری که مقام ائمه هداة (علیهم‌السلام) را به دور از غلو و افراط و تفریط های بیجا به طور واضحی تبیین می‌فرماید. هم چنین بسیاری از تشکیک‌ها و شبهاتی که در مورد شیعه ساخته و پرداخته می‌شود با این زیارت به خوبی می‌تواند مرتفع گردد.

شبهه وهابیون و زیارت جامعه

از جمله تشکیک‌ها در مورد تشیع آن است که ایشان مقام ائمه (علیهم‌السلام) را چنان بالا می‌برند که رتبه الهی برای ایشان قائل می‌شوند! بدین معنا که نعوذبالله ائمه (علیهم‌السلام) خدا هستند!! توجه به مضامین زیارت جامعه نشان می‌دهد که گرچه مقام و جایگاه ائمه بسیار بالا است و به تعبیر دیگر بالاترین و برترین انسان‌های روی زمین‌اند و فرشتگان نیز به آنها مباهات می‌کنند، اما ایشان بندگان خدای رحمان و آفریدگان اویند و از این رو توسل به ایشان نیز توسط شیعیان به واسطه مجرای فیض بودن ایشان به سوی خداوند متعال است چنانچه در این زیارت آمده است: مُستشفعٌ الی الله عز و جل بکم و مُتقرّبٌ بکم الیه: شما را شفیع خود به درگاه خدا می‌گردانم و بواسطه شما به خدا تقرّب می‌جویم.

زیارت قبور اعتقاد شیعه

از دیگر مباحثی که مورد طعن دشمنان قرار می‌گیرد آن است که بوسیدن و زیارت قبور ائمه(علیهم‌السلام) نشانگر کفر است! در زیارت جامعه کبیره به صراحت به موضع شیعیان نسبت به این مهم اشاره شده است که ایشان زیارت قبور ائمه را نشان از پناه‌جویی به این بزرگواران می‌دانند که هنوز هم زنده‌اند و به واقع سخنان را می‌شنوند: زائرٌ لکم، لائذٌ عائذٌ بقبورکم: به زیارت شما شتافته و به قبور و مرقد مطهر شما پناه آورده‌ام.

بهترین شفیعان!

در فرازهای انتهایی زیارت جامعه کبیره به خداوند متعال عرض می‌کنیم که اگر بهتر از ائمه (علیهم‌السلام) شفیعانی را سراغ داشتیم آنها را واسطه می‌کردیم در حالی که ایشان را بهترین بندگان خدا و مقرّب‌ترین ایشان به خداوند متعال یافته‌ایم و از این رو بزرگواران را واسطه و شفیع قرار داده‌ایم تا گناهان ما آمرزیده شود و دعای ما در طلب خوبی‌ها و نیکی‌ها مستجاب گردد: اللهم انی لو وجدت شفعاء اقرب الیک من محمد و اهل بیته الاخیار الائمة الابرار لجعلتهم شفعائی: پروردگارا من اگر شفیعانی به تو نزدیکتر از محمد (صلی الله علیه و آله) که همه اخیار و پیشوایان نیکوکار هستند می‌یافتم آنها را به درگاه تو شفیع قرار می‌دادم.

روش دوگانه در دعا و استغاثه

از دیگر معارف شیعه که به خوبی از مضامین زیارت جامعه بدست می‌آید طریق و روش دعا کردن است. بدین معنی که ما برای طلب و درخواست نزد خداوند متعال می‌توانیم چند روش را به کار بریم تا دعای ما زودتر به اجابت برسد و درخواست ما رد نشود. یکی از روشها آن است که مستقیماً از خداوند خواسته خود را درخواست نماییم. در این صورت بنابر توصیه بزرگان دینی و خود قرآن کریم برای به اجابت رسیدن دعا بهتر است از واسطه‌ها و افراد مقرب کمک گیریم.

در مناسبات اجتماعی روزمره نیز چنین روشی مشاهده می‌گردد که برای درخواست از بزرگی واسطه قرار دادن افراد

نزدیک به آن بزرگ، بسیار کارگرست و زودتر مقصود را بدست می‌دهد. در طلب معنوی دعا کردن به درگاه الهی نیز واسطه کردن ائمه که کامل‌ترین انسانها و مقرب‌ترین ایشان به خداوند متعال هستند سبب می‌شود به واسطه برقراری ارتباطی روحی و معنوی با ایشان شایستگی دریافت فیض الهی را کسب نماییم. در این واسطه قرار دادن دو روش می‌تواند اعمال شود: اول خودمان به خداوند بگوییم که واسطه و شفیعانی را آورده‌ایم پس به ما نظر رحمت بینداز و دعایمان را استجابت نما. دوم آن که به واسطه‌ها و شفیعان بگوییم که برای ما نزد خدا شفاعت کنند. در واقع در طریق اول مخاطب کلام ما خداوند است و از معصومین می‌گوییم و در روش دوم مخاطب کلام ما معصومین هستند و می‌خواهیم خواسته ما را به خدا بگویند.

هر دو طریق دعا و درخواست مورد تأیید معارف شیعه است به طوری که در زیارت جامعه کبیره نیز هر دوی این روش‌ها را به کار می‌بریم: یا ولی الله انّ بینی و بین الله عز و جل ذنوباً لا یأتی علیها الاّ رضاکم ... لمّا استوهبتم ذنوبی و کنتم شفعائی؛ ای ولی خدا همانا بین من و خدای عز و جل گناهانی هست که جز رضا و شفاعت شما آن گناهان را محو نخواهد ساخت... شما از خدا بر من بخشش و آمرزش طلبید و شفیع من باشید. که در این فراز مخاطب دعای ما ائمه(علیهم‌السلام) هستند و در روش دیگر خود خدا را مخاطب قرار می‌دهیم:

اللهم ... فبحقّهم الذی اوجبت لهم علیک أسئلک أن تدخلنی فی جملة العارفین بهم و بحقهّم ...؛ پروردگارا... پس تو را قسم به حق آنها که آن را تو بر خود لازم گردانیدی از تو درخواست می‌کنم که مرا داخل در جمله عارفین به مقام آنها و به حق آنها کرده ... ³

توصیه امام عصر (عج) درباره زیارت جامعه

این زیارت از جمله کامل‌ترین و موثق‌ترین زیاراتی است که از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بدست ما رسیده است. به طوری که توسط امام زمان (عج) نیز مورد تأکید قرار گرفته است. نقل است سیّدی رشتی در دیواری با حضرت صاحب(عجل الله تعالی و فرجه شریف) توصیه‌ای اکید در باره خواندن زیارت جامعه دریافت نمود. امام(عجل الله تعالی و فرجه شریف) با تأکیدی 3 مرتبه فرمودند: شما چرا جامعه نمی‌خوانید؟ جامعه جامعه جامعه.⁴ این تأکیدات مکرر امام حاکی از اهمیت مضامین زیارت داده از امام هادی (علیه‌السلام) است که هر چه بیشتر در جهت نشر معارف تشیع موثر می‌باشد.

کلام آخر...

زیارات ائمه (علیهم‌السلام) به خصوص جامعه کبیره که به تعلیم امام هادی (علیه‌السلام) به دست ما رسیده است گنجینه ارزشمندی از حقایق و معارف است که اگر صدها جلد کتاب هم  در مورد آن نگاشته شود کم است! در پایان برای آشنایی بیشتر رهجویان حقیقت کتاب گرانقدر آیت الله جوادی آملی در شرح این زیارت را توصیه می کنیم که با همه گرانقدری تنها برخی از فرازهای آن را به یقین می‌فرماید و این نشان از آن دارد که اقیانوسی بی انتها از معرفت در این زیارت نهفته است. پس جامعه بخوانیم؛ جامعه، جامعه، جامعه !!

نوشته شده در  پنج شنبه 90/8/19ساعت  3:27 عصر  توسط محمدرضا صرافی نژاد