عید قربان عید رهایی از تعلقات دنیوی و هر آنچه غیرخدایی است محسوب می شود. در این روز حج گزار، اسماعیل وجود را قربانی می کند تا سبکبال شود و با ره توشه ای عظیم به سفر آخرت عزیمت کند. عید قربان مصادف با روز دهم ذیحجه از اعیاد بزرگ مسلمانان به شمار می رود و از جمله تعطیلات رسمی مسلمانان است که از یک تا چهار روز جشن گرفته می شود. حاجیان در این روز پس از به پایان رساندن مناسک حج، حیوانی را ذبح می کنند و پس از قربانی آنچه بر آنان در حال احرام، حرام شده بود، مانند نگاه کردن در آینه، گرفتن ناخن و شانه زدن مو، حلال می شود. مراسم قربانی تنها برای کسانی که زائران خانه خدا در موسم حج بوده اند، واجب و ضروری است. بنابراین روزی را که پس از انجام وظایف سنگین حج، به عنوان جایزه الهی و اتمام احرام پیش می آید عید تلقی می کنند. عید قربان ریشه در دوران ما قبل تاریخ بشر دارد، انسان اولیه که از فهم طبیعت عاجز بود، برای به دست آوردن ترحم خدایان دست به قربانی کردن حیوانات و انسانها می زد. این رسم نزد همه ملل و ادیان به اسامی مختلف موجود بوده و این سنت طولانی بشری در اسلام نیز پذیرفته شده است.همچنین در این روز مستحب است که نماز دو رکعتی عید قربان در فاصله زمانی طلوع آفتاب روز عید تا ظهر اقامه شود.صحرای عرفه، جایی که "سعی" مسافران "صفا" را در صعود به خویشتن به خاطر سپرده است و جغرافیای آن محدود به یک نقطه از خاک نیست همه جا حریم یار است و هرکه با یار باشد بر بال عرفه به ارتفاع معرفت صعود می کند. تمامی کسانی که در حج شرکت کرده اند، می بایست از ظهر روز عرفه تا غروب آفتاب، در صحرای عرفات بمانند. در برخی از روایات حج عبارت از "عرفه " دانسته شده و این نهایت اهمیت این وقوف را در این صحرا می رساند.
به گزارش مهر، فضای عرفات که خارج از حدود حرم است، هیجده کیلومتر مربع می باشد و از این جهت قابل قیاس با منا نیست که فضای آن تا یک چهارم فضای عرفات است. بنابراین، اسکان حجاج در عرفات و حتی استقرار ماشین های آنها نیز ممکن است. این صحرا به صورت محدوده ای داخل یک رشته کوه است که به صورت نعل اسب، عرفات را محاصره کرده و سمت مکه آن کوهی وجود ندارد. تعداد زیادی از زائران، بر کوه رحمت "جبل الرحمه" بالا می روند و به خصوص طرف عصر، این کوه چندان از حجاج سفید پوش پر می شود که از فاصله دور مانند یک کوه برفی خودنمایی می کند. با این حال، در متون مذهبی، اشاره به صعود روی کوه رحمت نشده و ثوابی هم برای آن ننوشته اند. همرنگی شگفتی که میان زائران وجود دارد و مرزها و نژادها و تفاوت ها را در می نوردد، یکی از زیباترین و با شکوه ترین جلوه های حضور در عرفات است. مناجات بسیاری از زائران، به ویژه آنانکه تک تک در این گوشه و آن گوشه با خدای خویش راز و نیاز می کنند، از دیگر مظاهر این ساعات نورانی و سفید و رحمت در عرفات است.روز نهم ذیحجه روز عرفه است، روزی که زائران سپیده دم صبح راهی عرفات شدند تا در جوی مملو از ایمان، خشوع و خضوع استغفار کرده و ارکان اصلی حج را به جا آورند. زائران در روز نهم ذیحجه، روز عرفه، آداب و رسوم و مناسک دینی خود را به جا می آوردند. صحرای عرفات در 21 کیلومتری شمال مکه واقع شده و تپه کوچکی است که حدود 250 متر از سطح دریا بالاتر و کوهها آن را احاطه کرده اند. در این روز حجاج بیت الله الحرام استغفار می کنند و پاک و عاری از هر گناه می شوند، همچون کودکی که تازه زاده شده است. در این روز صدای دعا و انابه بنده به درگاه احدیت قطع نمی شود و استغاثه بنده از پروردگارش تا عرش می رود. زائران پس از ادای نماز ظهر و عصر در عرفات مانند سنت پیامبر اکرم (ص) رو به قبله ایستاده، تا زمان غروب خورشید این حالت را حفظ، به دعا خوانی خود ادامه می دهند و به تفکر و تامل در اعمال خود پرداخته و توبه و انابه سر می دهند.
آنها پس از وقوف در عرفات از طلوع خورشید تا غروب، به سوی مزدلفه برای شب زنده داری رفته و در آنجا بیتوته می کنند و به عبادت و راز و نیاز می پردازند. آنها نماز مغرب و عشا را در مزدلفه به جا می آورند و تا صبح عید قربان شب زنده داری کرده و به دعا و مناجات می پردازند. زائران خانه خدا 10 ذیحجه بار دیگر به منی باز می گردند تا قربانی کنند، رمی جمرات و مراسم عید قربان را برگزار کنند تا حج آنها کامل شده و نام حاجی را بر خود نهند. رمی جمرات را طی سه روز متوالی ( ایام تشریق) انجام می دهند. در نیمه های شب ضعیفان، زنان، پیران و بیماران آنگونه که پیامبر اکرم(ص) به این گروه اجازه داده بود، رمی جمرات را به جا می آورند و بقیه تا صبح فردا صبر کرده و دعا می خوانند و به عبادت می پردازند. سپس مناسک حج به پایان می رسد و به منظور طواف افاضه و خارج شدن از احرام به مکه می روند.
