همه مراجع عالیقدر فتوی به حرمت ریش تراشی داده اند و فرقی در حرام بودن بین تراشیدن تمام صورت و یا قسمتی از صورت نگذاشته اند. در عین حال عدّه ای سوال می کنند که علت حرام بودن ریش تراشی چیست ؟
در این بحث به صورت فهرست وار ضررهای جسمی و روحی آن گفته خواهد شد و قبل از آن تاریخچه ای از ریش گذاشتن و تراشیدن آن بیان خواهد شد.
تاریخچه ای از ریش گذاشتن:
وقتی تاریخ ریش گذاشن بررسی می شود ، یک نوع افراط و تفریط در آن بوده به طوری که عده ای ریش خود را آنقدر بلند می کردند که به زمین کشیده می شده و افرادی را اسیر جمع آوری آن از زیر دست و پا می کردند . در مقابل برخی ریش خود را از ته می زدند .
ریش در شریعت حضرت موسی (ع) :
عبرانیان از زمان های بسیار قدیم ریش می گذاشتند و بر طبق شریعت حضرت موسی (ع) مجاز به تراشیدن ریش نبودند و کندن ریش نزد آنان علامت تحقیر و بی احترامی بود.
حضرت موسی (ع) با مردانی از بنی اسرائیل به کوه طور رفت ودستور فرمود که بعد از دعای من آمین بگویید . از جمله دعاهای حضرت نفرین بر کسانی که ریش خود را می تراشیدند.(برگرفته از اولین دانشگاه و آخرین پیامبر (ص) ، ج 15 ، ص 243 ، 263 )
سلاطین و علماء
سلاطینی از بابل ، آشور، ایران و یونان قدیم ریش خود را فرمی دادند و در مجسمه های داریوش بزرگ و حکمائی مانند افلاطون ، ارسطو و سقراط این موضوع مشهود است .
برخی فراعنه مصر سنگ های قیمتی و مروارید به ریش خود می آویختند و آن سنگ ها ریش ها را اصلاح می کردند.
معروف است که ریش سلطان سنجر آنقدر طول وعرض داشت که زمان شکار و تیراندازی غلامان می دویدند و ریش شاه را که به زمین می رسید با پارچه ای بسته و به پشتش گره میزدند.
ریش فتحعلی شاه قاجار و دربانیانش آنقدر بزرگ بود که در زمان تیراندازی آن را می بستند.
زمانی ریش ها را شکل خاصی مانند توپی ، دم کبوتری ، مربع و مستطیل می دادند .
مردم یونان و روم قدیم هم ریش داشتند، اما کم کم در ایّام شادی ریش تراشی معمول گردید .
اما در نزد ایرانیان ریش مرسوم بوده است.اولین کسی که فرمان ریش تراشی را دسته جمعی صادر کرد ((اسکندر مقدونی )) بود و دومین نفر که این دستور را داد(فیلیپ هفتم ) در اسپانیا و سومین نفر ((پطر کبیر))در روسیه بود و او چنان سخت گرفت که کسانی را که دارای ریش بودند ، جریمه می کرد و چهارمین نفر ((شاه عباس صفوی )) در ایران بود.
احترام ریش نزد درویشان
قلندران و درویشان در عراق موی سر و ابرو را می تراشیدند و در ایران تاری از موی ریش و سبیل را به عنوان ارادت و دوستی و مردی و یا برای شرط نذر برای یکدیگر ارسال می کردند و یا گرو می گذاشتند.
در یک دوره طولانی اگر ریش کسی را می کندند ، آنقدر توهین آمیز بود که مرگ را بر آن ترجیح می داد و ریش داشتن را مورد احترام قرار می دادند ، و چه بسا بعضی دولت ها ریش انسان های مجرم را می تراشیدند و تبعیدش می کردند و با پیاده و سواره در شهر در معرض تماشای عموم قرار می دادند .
داشتن ریش سیره انبیاء (ع) و دانشمندان اروپایی
سیره انبیاء و ائمه اطهار (ع) و اولیاء الهی و علماء گذاشتن ریش بود و از تراشیدن آن نفرت داشتند و در بین دانشمندان جهان از جمله اروپا و سلاطین بسیاری از آنها به پیامبران در ریش گذاشتن اقتدا می کردند. از جمله دانشمندان اروپایی که ریش داشته اند و عکسهایشان در کتابها و موزه ها موجود است ، عبارتند از : پاستور فرانسوی ، ماریونی (مخترع ماشین چاپ ) کوری پیر (فیزیک و شیمیدان فرانسوی کاشف رادیوم ) ، تارنیه (بزرگترین استاد معالجه امراض) لوکاس شامپیو نبر (نخستین کسی که عمل فتق را انجام داد ) دکتر پرفسور امیل و..... بقیه در ادمه مطلب
مضرات ریش تراشی
تراشیدن ریش از نظر دین اسلام جایز نمیباشد و مقدار مجاز تا حدی میباشد که وقتی عرف مردم به صورت نگاه میکنند بگویند فلان شخص ریش دارد و در تراشیدن ریش فرقی بین تراشیدن ریش با ماشین یا تیغ نیست.
دکتر ((فینکور جرج)) میگوید : برای ریش منافع بسیاری است مانند نگه داری دهان، مانع شدن از رطوبت اضافی دهان، سلامتی دندان و غده های لعابی.
نویسنده کتاب تراش ریش از نظر بهداشت مینویسد : تغییر قیافه و رنگ، پیدایش بعضی از امراض دهان و گلو، چایشهای صورت و گلو، جوشهای مخصوصی که در اطراف گلو پیدا میشود، گاهی درد دندانهای بسیار سخت و ناگوار و بعضی از زکام ها، طبق کشفیات علم روز بسیاری از اوقات در اثر تزاشیدن ریش پیدا میشود.
نویسنده کتاب تاریخ آمریکا ((سجعان ماریونی)) در کتابش راجع به منافع موی ریش و زیان تراش آن نوشته است که بعضی از مردم ریش داشتن را نمی پسندند و غافلند که داشتن ریش نافعتر است مخصوصا پزشک حاذق مشهور ویکتور ژورژ عقیده اش این است که ریش فوائد بسیاری دارد و مسلم است که ریش داشتن دهان را از دردهای چندی که متوجه دهان و اطراف آن است محافظت می نماید و هم از رطوبات زائدی که متوجه به جوانب دهان است جلوگیری میکند و پزشکان دیگر هم نقل کرده اند وقتی در فصل زمستان ریش تمام کارکنان راه آهن را تراشیدند پس از تراشیدن، اغلب آنها مبتلا به درد و آماس و ورمهای سختی شدند مخصوصا در غده هایی که چشمه های لعابی گلو و دهان است این دردها پدید می آید و نیز گفته اند که پزشک دیگری کسانی را که مبتلا به درد زکام شده بودند با امر کردن به گذاشتن ریش بیماری آنها را درمان کرد و لذا همه از شر این بیماری خلاص شدند.
یکی دیگر از منافع ریش که پزشکان به آن اعتراف کرده اند این است که در طولانی مدت پوست کسانی که ریش خود را نمیتراشند شاداب تر و سالم تر میماند چرا که امروزه ثابت شده است که موها دارای روزنه بسیار ریزی میباشند که هوا از آنها رد و بدل میشود و اکسیژن را به زیر پوست میرسانند و به همین جهت پوست کسانی که ریش میگذارند شاداب تر میماند و در طولانی مدت شاداب تر میماند.
تشکیل انجمنهایی در دنیا در جهت منافع ریش
منافع ریش و زیانهای ریش تراشی برای بسیاری از اطبا پوشیده نیست به گونه ای که هر سال از گوشه و کنار دنیا مقالاتی در این رابطه منتشر میشود از جمله در سال 1911 میلادی به علت شیوع ریش تراشی در کشورهای خارجی و کل دنیا و به دلیل کشف مضرات ریش تراشی عده ای از اطبا و دانشمندان اروپا انجمنی برای مبارزه ریش تراشی در انگلستان تشکیل داده و برای حفظ بهداشت عمومی و جلوگیری از این عمل نشریاتی منتشر نمودند.
علت گذاشتن ریش و حرمت تراشیدن آن :
1- دستور خداوند حکیم
رسول خدا (ص) نامه هایی برای پادشاهان کشورها از جمله ((خسرو پرویز )) شاه ایران برای پذیرش اسلام فرستاد. شاه مغرور و فاسد نامه پیامبر (ص) را پاره کرد و دستور دستگیری آن حضرت را صادر کرد . ماموارن شاه ایران در حالی به محضر مبارک آن حضرت مشرف شدند که ریش خود را تراشیده و از سبیل های بلند برخوردار بودند .
رسول گرامی اسلام (ص) تا نگاه به آنها نمود ناراحت شدند و فرمودند : وای بر شما !
چه کسی به شما گفته ریش خود را بتراشید و سبیل خود را بلند نگه دارید . آنها گفتند :
پادشاه ایران دستور داده است .
رسول خدا (ص) فرمود :
(( وَ لکن رَبّی اَ مَرَنی باعفاء لـِحیَتی وَ قَصِّ شارِبی ))
اما پروردگار من دستور به گذاشتن ریش و کوتاه کردن سبیل ها داده است .
((بحار الانوار ، ج20 ،ص 389 )
2- تشبیه به مجوسیان و یهودیان
از روایات استفاده می شود که یهودیان و مجوسیان بر خلاف دستور خداوند و پیامبران (ع) ریش خود را می تراشیدند . اسلام برای حفظ هویت فرهنگی ، به مسلمانان دستور داد ضمن عمل به احکام اسلام ، ظاهر خود را شبیه بیگانگان نکنند. زیرا اگر ملتی مانند مسلمانان که دارای فرهنگ غنی و کاملی هستند ، در فرهنگ از دیگران تقلید کردند ، به تدریج اصالت و هویت و فرهنگ دینی و ملی خود را از دست خواهند داد. همانطوری که در طول این چند قرن بالاخص در این عصر از دست دادن هویت فرهنگی در عده ای مشهود است.
بر همین اساس رسول گرامی اسلام (ص) فرمود:
((حَفو الشََّوارِبَ وَ اعفُوا الُحی و لا تَشَبَّهوا بِاِلیَهُودِ ))
سبیل هایتان را کوتاه نمایید و محاسن (ریش ها ) خودتان را بلند نگه دارید و خود را شبیه یهودیان مگردانید : (البته محاسن ، نباید از یک قبضه دست بلندتر باشد )
(وسائل الشیعه: ج 1 ص 423 ، مکارم الاخلاق ص 67 )
و همچنین آن حضرت فرمودند :
اِنَّ المَجَوسَ جَزَّوُا لُحاهُم وَ وَفَّرُوا شَوارِبَهُم وَ اِنَّا نَحنُ نَجِزُّ الشَّوارِبَ وُ نَعفی اللُحی وَ هِیَ
الفطرةُ))
مجوسیان ریش های خود را میتراشیدند و سبییل های را بلند نگه می دارند . ولی ما مسلمین (عکس آنها ) سبیل های خود را کوتاه و محاسن را بلند نگه می داریم ، و ریش داشتن و کوتاه کردن سبیل مطابقت فطرت انسانی است.
(وسائل الشیعه ، ج 1، ص 423 – مکارم الخلاق ص 67 )
و نیز رسول خدا (ص) فرمودند :
((لَیسَ مِنا مَن تَشَیبَّهَ بِغَیرِنا ))
کسی که خود را شبیه غیر مسلمانان در آورد از ما نیست.
و همچنین فرموده ملمان واقعی نیست کسی که به دستور و رسوم و آداب بیگانه عمل کند .
(کنز العمال : ج 1 ، ص 219)
امام صادق (ع) فرمودند :
خداوند به یکی از پیامبران وحی کرد که به مومنان بگو که در لباس ، خوراک و آداب و رسوم
دشمنان خدا را سرمشق قرار ندهید که اگر چنین کنید شما هم مثل آنان دشمنان خدا محسوب
می گردید .
( بهشت جوانان ، ص 477 .وسائل : ج 3 ص 279 و ج 11 ، ص 111 )
3- عظمت و نشانگی مردانگی
ریش از نشانه های مرد بودن است و عظمت و ابهت او را نشان می دهد و ریش در آوردن در مرد علامت آن است که دیگر او جزء بچه ها و زنان نیست ، کسی که ریش خود را می تراشد ، این نشانه و ابهت مردی را از بین می برد و خود را شبیه زنان می گرداند مفضل یکی از یاران امام صادق (ع) درباره علت ریش سوال کرد .
آن حضرت (ع) در جواب فرمود:
هنگامی که انسان مو و ریش در صورتش می روید، این کار علامت و نشان مرد بودن و عظمت و ابهت او را می رساند و او را از حد و مرز بچه ها و شبیه زنان بودن خارج میسازد بعد آن حضرت (ع) فرمود : اگر فرزندی که متولد می شود ، مونث و دختر باشد، صورت او به خاطر نروئیدن یش صاف و پاکیزه می ماند تا این پاکیزگی و شادابی و طراوت در صورت زن سبب تحریک و جلب مردان و زمینه را برای ازدواج با یکدیگر فراهم سازد که ازدواج هم برای باقی ماندن نسل بشر می باشد (بحار . ج 3 ، ص 62 و 75 )
4- زینت مردان
از امام رضا (ع) سوال شد : چه امتیاز و ارزشی در ریش است که مردان دارند ولای زنان ندارند ؟
امام (ع) فرمودند : خداوند مردان را به وسیله محاسن زینت داده است و فضیلتی برای مردان است و به وسیله ریش مردان از زنان شناخته می شوند .
(سفینة البحار ، ج 2 ، ص 508 )
5- باعث رساندن آسیب به صورت
رسول خدا (ص) فرمودند:
محاسن (ریش) را از ته زدن یک نوع مثله ( شکنجه و آزار جسم و روح ) است و کسی که خود را از شکنجه و اذیت کند لعنت خداوند بر او باد .
مستدرک الوسائل : ج 1 ص 406 – سفینة البحار : ج 2 ص 508 )
6- عمل قوم لوط
قوم لوط مردمی آلوده و ناپاک بودند که خداوند سبحان در اثر عمل شنیع لواط ، انها را نابود ساخت و یکی از اعمالی که سبب نازل شدن عذاب بر آنها شد ، تراشیدن ریش بود .
رسول گرامی (ص) فرمود :
ده عمل زشت و گناه ، باعث نابودی قوم لوط شد. یکی عمل لواط و آن حضرت بقیه اعمال آنها را شمرد و تا اینکه فرمود :و تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل دو عمل و گناهی بود که سبب از بین رفتن قوم لوط شد
( مستدرک الوسائل ، ج 1 ، ص 407 )
در اسلام کوتاه کردن سبیل و گذاشتن ریش در حد متعارف و آن گونه که شرع مقدس تعیین نموده ، مورد تشویق قرار گرفته است . و در مقابل آن تراشیدن ریش و بلند نمودن سبیل و خود را شبیه بیگانگان نمودن بسیار مذمت شده است .
معرفی کتاب : در این زمینه میتوانید کتاب ( بررسی ادله قائلین به حرمت ریش تراشی در میان فقهای امامیه ) نوشته (وحید واحد جوان) را هم مطالعه کنید.
نتیجه
ریش تراشی طبق نظر شرع، عقل و باتوجه به هویت و فرهنگ ما حرام بوده و روایاتی که در بالا خواندید هم گواه بر این مطلب است اما نسبت به احکام ریش تراشی مطالبی وجود دارد مانند اینکه آیا هرنوع ریش تراشی حرام است یا خیر که در قسمت دوم مقاله بدان پرداخت خواهد شد و استفتائاتی از مراجع را نیز بیان خواهیم کرد.منظر قسمت دوم باشید.
ضمنا اگر سوال یا شبه ای در این زمینه باشد در قسمت نظرات بیان فرمایید تا بدان پاسخ داده شود.
