انتظار

ابوبصیر می گوید در سالی که حضرت امام موسی کاظم (ع) متولد شد ، من در خدمت حضرت صادق (ع) به سفر حج رفتم . در بازگشت ، چون به منزل ابواء رسیدیم ، حضرت برای ما چاشت طلبید در حال غذا خوردن بودیم که کسی از جانب حمیده ، همسر حضرت خدمت ایشان آمد و عرض کرد که حمیده گفته نزدیک است بچه به دنیا بیاید ، و چون گفته بودید شما را خبر کنیم ، به نزد شما آمدم . حضرت شاد و خوشحال برخاست و به طرف خیمه ی حمیده رفت . بعد از اندک زمانی ، حمیده فرزندی به دنیا آورد . اولین کسی که به دیدن نوزاد رفت ، پدرش امام صادق (ع) بود و حضرت فرزندش را در آغوش گرفت و آداب شرعی ولادت را به جا آورد و به گوش راستش اذان و به گوش چپش اقامه گفت . سپس نزد اصحاب برگشت ، در حالی که تبسمی شیرین بر لب داشت. اصحاب رو به آن حضرت کرده ، گفتند : «خدا همیشه دهان تو را خندان و دل تو را شاد کند ، فدایت شوم ، آقا جان حمیده چه شده ؟» آنگاه امام صادق (ع) بشارت ولادت با سعادت فرزندش را داد و آنان را با مقام ارجمند وی آشنا ساخت و فرمود : «خداوند پسری به من مرحمت کرده ، که بهترین مخلوق خداست . به هوش باشید ، به خدا سوگند که او سرپرست شماست». بعد از آن ، توقف امام (ع) در ابواء طولی نکشید ، از آنجا به طرف مدینه حرکت کرد و بلافاصله پس از ورود به شهر ، به منظور گرامی داشت نوزاد خجسته اش ، سه روز به مردم طعام داد و پیروان آن حضرت ، گروه گروه برای عرض تبریک مولود مسعود و شرکت در جشن و سرور به محضر آن بزرگوار شرفیاب می شدند.(1)

ابوحنیفه و سؤال از امام

ابوحنیفه به مدینه سفر کرد . همین که به مدینه رسید ، آهنگ خانه ی امام صادق کرد و در بیرون خانه منتظر اجازه ی ورود شد . ناگاه پسر بچه ای از خانه بیرون آمد . ابوحنیفه رو به وی کرد و پرسید : «یک شخص غریب ، کجا باید قضای حاجت کند؟». آن پسر بچه نگاهی به وی کرد و گفت : «جایی که مناسب شأن باشد». آنگاه با ادب نشست و به دیوار تکیه داد و شروع به توضیح دادن کرد و افزود : «از قضای حاجت در کنار رودخانه ها ، جای ریختن میوه های درختان ، حیاط مسجدها و پیاده روها خودداری کن » ، در پشت دیوار خودت را پنهان کن ، رو به قبله و پشت به قبله منشین ، آنگاه هر جا خواستی ، قضای حاجت کن ».
ابوحنیفه مات و مبهوت شده ، هوش از سرش رفت ، زیرا گمان نمی کرد که او کودکی باشد ، با این همه قدرت علمی» پرسید : «اسمت چیست؟» فرمود : «موسی بن جعفر من محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (ع) ». ابوحنیفه چون دانست که آن کودک از شجره ی نبوت و امامت است ، دلش آرام گرفت و سؤالی را که برای پرسش از امام صادق آماده ساخته بود ، از او پرسید و گفت : «معصیت مربوط به چه کسی است ؟ آیا از جانب خداست و یا از بنده ؟» امام کاظم (ع) در پاسخ وی فرمود : «از سه حال خارج نیست : یا از جانب خداست و هیچ به بنده مربوط نیست ، که در این صورت خداوند حق ندارد بنده را به دلیل کاری که نکرده مؤاخذه کند ، و یا هم به بنده و هم به خدا مربوط است ، که خداوند تواناترین آن دوست که در عمل شریک بوده اند ؛ در این صورت هم ، برای شریک نیرومند ، روا نیست که شریک ناتوان خود را به دلیل گناهی که هر دو در ارتکاب آن برابر بوده اند ، مؤاخذه کند ؛ و یا اینکه گناه تنها مربوط به بنده است و به خدا مربوط نیست ؛ که در این صورت ، خداوند اگر بخواهد می بخشد ، و اگر بخواهد ، کیفر می کند ، و بنده ، نیازمند کمک است.
ابوحنیفه مات و سرگردان ماند و در در حالی که توأم با احترام سراسر وجودش را فراگرفته بود ، گفت : «با سخنانی که شنیدم ، از ملاقات با امام صادق (ع) بی نیاز شدم . سپس در حالی که آثار ناتوانی در چهره ی او پیدا بود ، به راه افتاد.(2)

هوش سرشار

روزی امام موسی کاظم (ع) خدمت پدرش امام صادق (ع) رسید. پدر او را در دامن خود نشانید. در نزد پدر لوحی بود . فرمود : «پسرم روی این لوح بنویس : «تنح عن القبیح و لا ترده » ؛ از کار زشت خودداری کن و مرتکب آن مشو» . وقتی که حضرت نوشت ، امام صادق (ع) فرمود : «پسرم ! این عبارت را توضیح بده ؟». امام کاظم (ع) گفت : «و من اولیته حسنا فزده » ؛ و نسبت به هر کس که احسان کردی ، پس بیشتر کن ».
آنگاه امام صادق (ع) عبارت دیگری فرمود که : «ستلقی من عدوک کل کید» ؛ بزودی از دشمنت هر نوع مکری را خواهی دید » ، و امام کاظم (ع) ادامه داد : «اذا کاد العدو فلا تکده» ؛ هر گاه دشمن حیله کرد ، تو به او مکرم کن ».
امام صادق (ع) از هوش و برازندگی فرزندش خوشحال شد و او را در آغوش کشید ، در حالی که خوشحالی خود را نسبت به وی با این سخن ابراز می کرد : «خداوند از فرزندان پیامبر (ص) بعضی را بر بعضی دیگر ، برتری داد». (3)

مرد سختی

رفاعه بن موسی می گوید : روزی نزد امام صادق (ع) نشسته بودم . امام موسی کاظم (ع) که در آن زمان کودک بود ، به سوی من آمد. او را گرفتم و در بغل خود نشاندم و سرش را بوسیدم و او را به خود چسباندم. امام صادق (ع) به من فرمود : «ای رفاعه ، او بزودی در دست آل عباس اسیر می شود و بعد خلاصی پیدا می کند . بعد از آن دوباره او را می گیرند و در دست آنها سختی می کشد». (4)

جواب صفوان

صفوان جمال می گوید به حضور امام صادق (ع) رفتم و در مورد امام بعد از ایشان سؤال کردم . امام صادق (ع) در پاسخ من فرمود : «صاحب مقام امامت ، بازی و بیهودگی نمی کند». در همین هنگام ، موسی بن جعفر (ع) که در آن وقت کودک بود ، آمد و همراهش یک بزغاله ی مکی بود . آن بزغاله را گرفته بود و به او می گفت : «خدایت را سجده کن ». امام صادق او را در آغوش گرفت و فرمود : «پدر و مادرم به فدای کسی که بازی و بیهودگی نکند». (5)

ایمان امانتی

وقتی که خبر دینی ابوالخطاب از شاگردان امام صادق (ع) به ایشان رسید ، از او بیزاری جست و در حضور مردم ، او را نفرین کرد . چون آن شخص از اصحاب و پیروان امام (ع) بود ، شخصی به نام عیسی شلقانی ، با شتاب خودش را به امام صادق (ع) رساند و نظر حضرت را درباره ی آن شخص بی دین پرسید. امام (ع) فرمود : «ای عیسی ، چه مانعی دارد که با پسرم موسی (ع) ملاقاتی بکنی و آنچه می خواهی از او بپرسی ؟».
عیسی نزد امام موسی (ع) رفت ، که در آن هنگام مانند کودکان تازه به مکتب رفته بود . وقتی که امام کاظم (ع) او را دید ، پییش از آنکه او چیزی بپرسد ، شروع به سخن گفتن کرده و فرمود : «ای عیسی ، خداوند از پیامبران پیمان نبوت گرفت و آنها هرگز از آن پیمان تجاوز نکردند ؛ و از اوصیای پیامبران ، پیمان وصایت گرفت ، و آنها نیز هرگز تجاوز نکردند؛ و بر گروهی مدتی ایمان را به امانت داد ، سپس آن ایمان امانتی را از ایشان سلب کرد . ابوالخطاب ، از جمله کسانی بود که ایمان عاریتی به او داده شده بود و بعد از او گرفته شد».
عیسی از پاسخ امام موسی بن جعفر تعجب کرد .از جا بلند شد و آن حضرت را در آغوش گرفت و بین چشمهایش را بوسید ، در حالی که می گفت : «پدر و مادرم فدایت ، شما یکی از دیگری فرزندان پیامبر هستید ، و خداوند شنوا و داناست». آنگاه دوباره نزد امام صادق (ع) برگشت و سخنان ارزشمند امام موسی (ع) و تعجب خود را به عرض ایشان رساند.
امام (ع) فرمود : «ای عیسی ، این فرزندم چنان است که اگر از آنچه در قرآن مجید است از او می پرسیدی ، تو را از روی علم و آگاهی پاسخ می داد.» از آنجا بود که عیسی شلقانی فهمید که امام بعد از امام صادق (ع) امام موسی بن جعفر (ع) است .(6)

ناخدای کشتی

فیض بن مختار می گوید : در محضر امام صادق (ع) بودم . حضرت موسی بن جعفر (ع) که در آن هنگام کودک بود ، پیش آمد . من او را در بر گرفتم و بوسیدم . امام صادق (ع) فرمود : «شما کشتی هستید و این ناخدای کشتی است ». سال بعد در مراسم حج شرکت کردم . دو هزار دینار همراهم بود . هزار دینار آن را برای امام صادق (ع) و هزار دینار دیگر را برای امام کاظم (ع) فرستادم . بعدا وقتی خدمت امام صادق رفتم ، به من گفت : «موسی (ع) را با من برابر کردی ؟» . گفتم : «بر اساس فرموده ی شما چنین کردم ». امام (ع) فرمود : به خدا سوگند ، که این معرفی او به عنوان امام بعد از خودم ، توسط خداست ، خدا او را ناخدای کشتی کرده است .(7)

کودک پر برکت

مفضل بن عمر می گوید : امام صادق (ع) از ابوالحسن (ع) یاد کرد ، که در آن زمان کودکی بیش نبود . و فرمود : «این همان مولودی است که در خاندان ما ، مولودی پربرکت از او برای شیعیان به دنیا نیامده است ». (8)

لطف خدا

معاذ بن کثیر به قصد سؤال از امامی که پس از امام صادق عهده دار امامت می گردد ، به محضر آن حضرت شرفیاب شد و عرض کرد : «از خداوند که به پدرت نسبت به تو این مقام (امامت) را داد ، می خواهم تا به شما نیز نسبت به فرزندتان ، همان مقام را مرحمت کند ». امام (ع) فرمود : «خداوند چنان لطفی را کرده است ». عرض کردم : فدایت شوم ! آن را که خداوند تعیین کرده کیست ؟ ». امام صادق (ع) به طرف فرزند خردسالش موسی (ع) که در خواب بود اشاره کرد و فرمود : «این که خوابیده است ». (9)

سرپرست

منصور بن حازم ، حضور امام صادق (ع) رسید و از آن حضرت ، درخواست تعیین امام پس از خود را کرد و عرض کرد : «پدر و مادرم فدایت! سرانجام هر کسی می میرد. پس اگر چنین اتفاقی افتاد ، امام پس از شما کیست ؟.». امام صادق فرمود : «این همان سرپرست شماست» ، و به طرف ابوالحسن موسی (ع) اشاره کرد . آنگاه دست روی شانه پسرش گذاشت ، تا درست او را نشان دهد . آن بزرگوار در آن زمان پنج سال داشت . (10)

جامه ی زرد پوش

اسحاق ، یکی از فرزندان امام صادق (ع) نقل می کند نزد پدرم بودم که عمران بن علی درباره ی امام پس از وی پرسید و عرض کرد : «فدایت شوم . ما پس از شما به چه کسی پناه ببریم ؟». امام (ع) فرمود : «به کسی که دو جامه زرد بر تن دارد و از این در بر شما وارد خواهد شد ». پس من به دقت می نگریستم و مواظب بودم که چه کسی از در وارد می شود ، چیزی نگذشت که موسی به جعفر (ع) وارد شد ، در حالی که کودکی نوخاسته بود و دو جامه زرد بر تن داشت و در دستش دو ترکه ی درخت بود . (11)

جانشین

ابراهیم کوفی می گوید نزد امام صادق (ع) نشسته بودم ، که امام موسی بن جعفر (ع) که در آن زمان کودک بود ، وارد شد . بلند شدم به سوی او رفتم و او را بوسیدم و بعد نشستم .امام صادق (ع) فرمود : «ای ابراهیم ، او بعد از من امام شماست ». (12)

امام بعد از من

ابن حازم می گوید به امام صادق (ع) عرض کردم : «مادر و پدرم فدایت ! هر کسی روزی می میرد ، و اگر این امر واقع شود ، ما به چه کسی رجوع کنیم ؟ » . امام صادق (ع) فرمود : «وقتی مرگ من فرا رسید ، این امام شماست » ؛ و بعد با دستش بر شانه راست موسی بن جعفر (ع) زد . در آن زمان حضرت پنج ساله بود. (13)

سلام امام

صفوان بن مهران می گوید که امام صادق (ع) روزی به من امر کرد که ناقه ای در جلو در خانه آماده کنم . من رفتم و دستور امام (ع) را انجام دادم . بعد امام موسی کاظم (ع) به سرعت از خانه خارج شد ، در حالی که شش ساله بود ، بر پشت ناقه نشست و آن را حرکت داد و از دیدگان من ناپدید شد . من گفتم به امام صادق (ع) چه بگویم اگر از خانه خارج شود و از من آن ناقه را بخواهد . وقتی ساعتی از روز گذشت ، ناقه مانند شهاب برگشت ، در حالی که از او عرق می ریخت . امام موسی کاظم (ع) از آن پایین آمد و داخل خانه شد . خدمتکاری از خانه خارج شد و به من گفت : «ناقه را در مکانش بگذار و جواب مولای خودت را بده ». گفتم : «من امر مولای خودم انجام دادم ». پس خدمت امام صادق رسیدم . حضرت فرمود : «صفوان من تو را به آماده کردن ناقه امر کردم تا مولای تو موسی کاظم (ع) بر آن سوار شود و به جایی برود ، آیا می دانی او در آن ساعت کجا رفت ؟ او به جایی رفت که ذوالقرنین رفته بود و بلکه بیشتر از جاهایی که ذو القرنین رفت و سلام مرا به هر زن و مرد مؤمن رسانید». (14)

کودک پشت پرده

شخصی به نام فیض به امام صادق (ع) گفت : «اماما ، جانم به فدای تو ! اگر کسی زمینی را از پادشاهی بگیرد و بعد آن را به دیگری اجاره بدهد ، به شرط اینکه نصف آنچه به دست بیاید یا یک سوم یا کمتر و یا بیشتر از آن برای او باشد ، در این باره چه می گویید؟ امام صادق (ع) فرمود : «اشکالی ندارد». اسماعیل پسر امام صادق (ع) گفت : «ای پدر حفظ نکردی (درست نگفتی ) ». امام (ع) فرمود : پسرم آیا با اجازه ی خود این چنین ؟ معامله نمی کنم ؟ من خیلی به تو گفتم که همراه من باش و تو این کار را نکردی». اسماعیل بلند شد و خارج شد .
فیض گفت :«فدایت شوم ، بر اسماعیل نیست که شما را همراهی نکند ، چون شما بعد از خود امور مسلمین را به او واگذار می کنید ، همان طور که پدر شما این کار را کرد ». امام صادق (ع) فرمود : «ای فیض ، اسماعیل مثل من با پدرم نیست ». فیض گفت : «فدای تو ، ما شک نداشتیم که وسائل سفر (امامت) بعد از شما به او واگذار می شود ، حال درباره ی اسماعیل چیزی می گویی که نگفته بودی ، پس باید ، به چه کسی باید رجوع کنیم؟» . امام (ع) از حرف زدن با او خودداری کرد. فیض پاهای حضرت را بوسید و گفت : «رحم کن آقای من ، به درستی که این حرف نزدن شما برای من مانند آتش است . به خدا قسم ، اگر من قبل از شما بمیرم مسئله ای نیست؛ ولی از زنده متندن بعد از شما می ترسم ». امام صادق (ع) گفت : «در اینجا باش». سپس بلند شد و داخل اتاقی که پرده داشت شد. کمی صبر کرد ، بعد صدا زد : «ای فیض ، داخل شو».
فیض داخل شد. امام (ع) در محرابی که در آن نماز می خواند ، نشسته بود ، از قبله منحرف شد و فیض مقابل امام نشست . پس ابوالحسن امام موسی کاظم (ع) به سوی او آمد ، و او در آن زمان پنج ساله بود و در دستش شلاقی بود. امام صادق (ع) او را روی زانوی خود نشاند و به او فرمود : «پدر و مادرم فدای تو ! این شلاق در دست تو چه می کند؟». امام موسی کاظم (ع) فرمود : «از پیش برادرم علی عبور می کردم ، این شلاق در دست او بود و چهارپایان را می زد و آن را از دست او گرفتم » . (15)

علم امام

امام موسی بن جعفر (ع) می فرماید : نزد پدرم امام صادق (ع) بودم که عده ای از یهودیان نزد او آمدند. من در آن زمان پنج ساله بودم. آنها به پدرم گفتند : «تو پسر محمد (ص) ، پیامبر این امت و حجت بر اهل زمین هستی ؟». پدر فرمود : «آنها گفتند : «ما در تورات یافته ایم که خداوند ، به ابراهیم (ع) و پسرش ، کتاب و حکمت و پیامبری داده و برای آنها علم و امامت قرار داده است ؛ همچنین خوانده ایم که به فرزندان انبیاء نبوت و خلافت و وصایت نمی رسد ، چه می کنید که اینها به شما نمی رسد و به غیر شما می رسد ، در حالی که ما را شما مستضعف می بینم و نبوت به گردن شما نیست ».
چشمان امام صادق (ع) گریان شد و فرمود : «بله ، همیشه پیامبران خدا مورد ستم بوده و به غیر حق کشته می شده اند و ظلم غالب بوده و کم اند بندگان شاکر خداوند». آنها گفتند : «انبیا و فززندانشان ، علم دارند ، بدون اینکه جایی آن را یاد بگیرند. به همین دلیل سزاوار است جانشینان آنها هم این چنین باشند ، آیا به شما چنین چیزی عطا شده ؟ » . امام صادق (ع) به من فرمود : «جلو بیا ای موسی ». من جلو رفتم . پدرم دست بر سینه ام کشید و سپس فرمود : «خداوندا ! او را یاری کن ، به حق محمد و آل محمد (ص) ». سپس فرمود : «سئوال کنید از او، از آنچه که برای شما آشکار شده و ایجاد سؤال شده است». آنها گفتند : «ما چگونه از یک کودک سؤال کنیم ، در حالی که او چیزی نمی فهمد». (16)

پی نوشت :

1- منتهی الآمال ، ج 2 ، ص337 ، تحلیلی از زندگانی امام کاظم ، باقر شریف قرشی ، ترجمه رضا عطایی ، ج 1 ، ص58-60 ، بحار الانوار ، ج 48 ، ص3 و 4 .
2- تحلیل از زندگانی امام کاظم (ع) ، ج 1 ، ص80 و 81 ؛ دلائل الامه ، رستم طبری ، ص162؛ بحارالانوار ، ج 48 ، ص175 .
3- مناقب ، ج 4 ، ص344 و 345.
4- بحارالانوار ، ج 47 ، ص145 ؛ (به نقل از کشف الغمه ج 2 ، ص423.
5- اصول کافی ، ج1 ، ص311 ؛ بحارالانوار ، ج 48 ،ص19 .
6- اصول کافی ، ج2 ، ص 418؛ بحارالانوار ، ج 48، ص 24؛ تحلیلی از زندگانی امام کاظم ، ج1 ، ص83 .
7- همان ، ج1 ، ص311 .
8- همان ، ج2 ، ص84 .
9- تحلیلی از زندگانی امام کاظم ، ج1 ، ص155 (به نقل از : کشف الغمه ، ص244؛ اصول کافی ، ج 1 ، ص308 .
10- همان جا .(به نقل از : اصول کافی ، ج1 ، ص309 .
11- همان ، ص 156 (به نقل از : کشف الغمه ، ص244 و ارشاد ص256 ) ؛ بحارالانوار ، (ص) 48 ، ص20 .
12- بحارالانوار ، ج48 ،ص15 .
13- بحارالانوار ، ج 48 ، ص18 .
14- همان ، ص99 (به نقل از : مشارق الانوار ، ص115).
15- همان ، ص 26 ، (به نقل از : رجال کشی .)
16- قرب الاسناد ، ابی مالک بن جامع ، ص317 و 318 .

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:23 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

آخرین پیام
روزها یکی پس از دیگری می آمدند و می رفتند و خورشید عالم افروز به علت همیشگی اش هر روز از مشرق سر در می آورد و درمغرب غروب می کرد،اما چیزی که او می دید فقط تاریکی سیاه چال بود.سال های سال بود که سهم او از روشنایی روز.فقط نوراندک از روزنه کوچکی بود و بس ،تنها چیزی که او را زنده نگه داشته بود نورایمان بود.
آن جا ازرفاه و آسایش و آزادی خبری نبود ،اما زمزمه های عاشقانه او درخلوت خانه تنهایی و به هنگام رازو نیاز با معبودش روح او رابه عالم ملکوت پبوند زده بود و از این دنیای حقیربه عبادت دلخوش کرده بود .نورایمان او دل کنیززیبا روی-که زندان بان او برای آزار روحی امام به زندان فرستاده بود-را نیز در کنج زندان روشن کرده بود.
برعکس درکاخ هارون نعره های مستانه دیو سیرتان تا آسمان بلند بود و بساط عیش و نوش همیشه به راه ،زندانی آنجا نیز دست از ارشاد برنمی داشت ،می خواست حرف آخرش را بزند و حجت را تمام کند.
زندان بان را صدا کرد و قلم و کاغی از او خواست .آن گاه زیرروزنه کوچکی که کمی نورهمراه داشت و نشست و نامه ای نوشت .یک بارخواند و نامه را به نگهبان داد تا به هارون الرشید برساند .نگهبان وارد کاخ شد.هارون پرسید :چیست؟
-نامه.
-ازچه کسی است؟
از زندانی،موسی بن جعفر ،اما گفته بلند بخوانید تا همه بشنوند .
بده ببینم .حتماً تقاضای آزادی کرده و نامه را گرفت و طوری که حاضران همه بشنوند خواند:
روزگاربرمن در این زندان تاریک با مشکلات و سختی های فراوانی می گذرد ،درحالی که روزگار تو سراسر خوشگذرانی است.من و تو در روز قیامت که پایانی برایش نیست.
به هم خواهیم رسید و به حساب هایمان رسیدگی خواهند کرد.این را بدان که آنجا ستمگران و اهل باطل زیانکارخواهند بود.هارون به اطرافش نگاه کرد. و حاضران چهره ای غمگین به خود گرفته بودند .رگ وسط پیشانی هارون از شدت خشم برآمده بود.نامه را مچاله کرد و به گوشه ای پرتاب کرد و دست هایش را به کمرش زد و مشغول قدم زدن شد.
آن نامه کوتاه ولی پرمعنا مستی را از سرش پرانده بود.دست آخر از شدت عصبانیت نعره ای کشید .به تخت ریاستش تکیه کرد و درحالی که دندان هایش را به هم می فشرد به فکرفرو رفت .با خود اندیشید که این حرف حق را که بسیارتلخ و شکننده بود چگونه پاسخ گوید.
روزبعد جسم نحیف امام کاظم (ع)در گوشه ای از زندان روی زمین بود،اما پرنده روحش به نزد جد بزرگوار و پدر و مادر شهیدش پر کشیده بود.
منبع:کتاب حیات پایکان ،داستانهایی از زندگی ائمه(ع)-جواد محدثی

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:23 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

نام امام هفتم ما , موسی و لقب آن حضرت کاظم (علیه السلام) کنیه آن امام ابوالحسن و ابوابراهیم ، مادرش بانویی بافضیلت بنام «حمیده»، و پدرش پیشوای ششم حضرت صادق - علیه‏السلام - است/است . شیعیان و دوستداران لقب باب الحوائج به آن حضرت داده اند .تولد امام موسی کاظم (علیه السلام) روز یکشنبه هفتم ماه صفر سال 128 هجری در ابواء اتفاق افتاد .دوران امامت امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام)مقارن بود با سالهای آخر خلافت منصور عباسی و در دوره خلافت هادی و سیزده سال از دوران خلافت هارون که سختترین دوران عمر آن حضرت به شمار است .امام موسی کاظم (علیه السلام) از حدود 21 سالگی بر اثر وصیت پدر بزرگوار و امرخداوند متعال به مقام بلند امامت رسید , و زمان امامت آن حضرت سی و پنج سال و اندکی بود و مدت امامت آن حضرت از همه ائمه بیشتر بوده است , البته غیراز حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) .او در سال 128 هجری در سرزمین «ابوأ» (یکی از روستاهای اطراف مدینه) چشم به جهان گشود و در سال 183 (یا 186)به شهادت رسید/

خلفای معاصر حضرت‏:

از سال 148 که امام صادق - علیه‏السلام - به شهادت رسید، دوران امامت حضرت کاظم آغاز گردید. آن حضرت در این دوران با خلفای یاد شده در زیر معاصر بود:
1- منصور دوانیقی (136-158)/2- محمد معروف به مهدی (158-169)/3- هادی (169-170)/4- هارون (170-193)/.هنگام رحلت امام صادق - علیه‏السلام - منصور دوانیقی ، خلیفه مشهور و ستمگر عباسی ، دراوج قدرت و تسلط بود/منصور کسی بود که برای پایه‏های حکومت خود، انسانهای فراوانی را به قتل رسانید. او در این راه نه تنها شیعیان، بلکه فقها و شخصیتهای بزرگ جهان تسنن را نیز که با او مخالفت می ‏ورزیدند، سخت مورد آزار قرار می ‏داد، چنانکه‏ «ابوحنیفه» را به جرم اینکه برضد او به پشتیبانی از «ابراهیم» (پسر عبدالله محض، و رهبر قیام ضدّ عباسی در عراق) فتوا داده بود، شلاق زد، و به زندان افکند!(1-1) . امام کاظم پس از وفات پدر، در سن بیست سالگی با چنین زمامدار ستمگری روبرو گردید که حاکم بلا منازع قلمرو اسلامی به شمار می ‏رفت/ منصور وقتی که توسط «محمد بن سلیمان» (فرماندار مدینه) از درگذشت امام صادق آگاه شد، طی نامه‏ای به وی نوشت:
اگر جعفر بن محمد شخصی را جانشین خود قرار داده، او را احضار کن و گردنش را بزن!طولی نکشید که گزارش فرماندار مدینه به این مضمون به بغداد رسید:
جعفر بن محمد ضمن وصیتنامه رسمی خود، پنج نفر را به عنوان وصی خود برگزیده که عبارتنداز:
1- خلیفه وقت، منصور دوانیقی !
2- محمد بن سلیمان(فرماندار مدینه و خود گزارش دهنده!)
3- عبدالله بن جعفر بن محمد(برادر بزرگ امام کاظم)
4- موسی بن جعفر علیه‏السلام -
5- حمیده(همسر آن حضرت!) فرماندار در ذیل نامه کسب تکلیف کرده بود که کدام یک از این افراد باید به قتل برساند؟! منصور که هرگز تصور نمی ‏کرد با چنین وضعی روبرو شود، فوق‏العاده خشمگین گردید و فریاد زد:
اینها را نمی ‏شود کشت! البته این وصیتنامه امام یک حرکت سیاسی بود؛ زیرا حضرت صادق علیه‏السلام - قبلاً امام بعدی و جانشین واقعی خود یعنی حضرت کاظم را به شیعیان خاص و خاندان علوی معرفی کرده بود، ولی از آنجا که از نقشه‏های شوم و خطرناک منصور آگاهی داشت، برای حفظ جان پیشوای هفتم چنین وصیتی نموده بود.

پاسدار دانشگاه جعفری ‏:

بررسی اوضاع و احوال نشان می ‏داد که هرگونه اقدام حاد و برنامه‏ای که حکومت منصور از آغاز روی آن حساسیت نشان بدهد صلاح نیست، ازینرو امام کاظم دنباله برنامه علمی پدر را گرفت و حوزه‏ای ‏نه به وسعت دانشگاه جعفری تشکیل داد و به تربیت شاگردان بزرگ و رجال علم و فضیلت پرداخت «سید بن طاووس» می ‏نویسد:
گروه زیادی از یاران و شیعیان خاص امام کاظم علیه‏السلام -و رجال خاندان هاشمی در محضر آن حضرت گرد می ‏آمدند و سخنان گهربار و پاسخهای آن حضرت به پرسشهای حاضران را یادداشت‏می ‏نمودند و هر حکمی که در مورد پیش‏آمدی صادر می ‏نمود، ضبط می ‏کردند.(2-1)«سید امیرعلی » می ‏نویسد:
در سال 148 امام جعفر صادق علیه‏السلام - در شهر مدینه درگذشت ، ولی خوشبختانه مکتب علمی او تعطیل نشد، بلکه به رهبری جانشین و فرزندش موسی کاظم علیه‏السلام - ، شکوفایی خود را حفظ کرد.(3-1)موسی بن جعفر نه تنها از نظر علمی تمام دانشمندان و رجال علمی آن روز را تحت‏الشعاع قرار داده بود، بلکه از نظر فضائل اخلاقی و صفات برجسته انسانی نیز زبانزد خاص و عام بود، به طوری که تمام دانشمندانی که با زندگی پرافتخار آن حضرت آشنایی دارند در برابر عظمت شخصیت اخلاقی وی سر تعظیم فرود آورده‏اند/«ابن حجر هیتمی » ، دانشمند و محدث مشهور جهان تسنّ، می ‏نویسد:
موسی کاظم وارث علوم و دانشهای پدر و دارای فضل و کمال او بود. وی در پرتو عفو و گذشت و بردباری فوق‏العاده‏ای که (در رفتار با مردم نادان) از خود نشان داد، کاظم لقب یافت، و در زمان او هیچ‏کس در معارف‏الهی و دانش و بخشش به پایه او نمی ‏رسید.(4-1)
کارنامه سیاه خلافت، در عصر امام کاظم (علیه السلام) :

1- مهدی عباسی ‏:

دوران سیاه خلافت منصور که سایه شوم آن در سراسر کشور اسلامی سنگینی می ‏کرد، با مرگ وی به پایان رسید و مردم پس از 22 سال تحمل رنج و فشار، نفس راحتی کشیدند/ پس از وی فرزندش محمد مشهور به « مهدی» روی کار آمد. زمامداری مهدی ابتدا با استقبال گرم عموم مردم روبرو گردید، زیرا وی نخست در باغ سبز به مردم نشان داد و با اعلان فرمان «عفو عمومی » تمام زندانیان سیاسی را (اعم از بنی هاشم و دیگران) آزاد ساخت، و به قتل و کشتار و شکنجه و آزار مردم خاتمه بخشید، و تمام اموال منقول و غیر منقول مردم را که پدرش منصور مصادره و ضبط کرده بود، به صاحبان آنها تحویل داد و مقدار زیادی از موجودی خزانه بیت‏المال را در میان مردم تقسیم کرد.(1) طبق نوشته « مسعودی» ، مورخ مشهور ، مجموع اموالی که منصور بزور از مردم گرفته بود ، بالغ بر ششصد میلیون درهم و چهارصد میلیون دینار بود!! و این مبلغ غیر از مالیات اراضی و خراجهایی بود که منصور در زمان خلافت خود از کشاورزان گرفته بود.(2) و چون به دستور وی تمام این اموال به عنوان «بیت المال مظالم»! درمحل مخصوصی نگهداری می ‏شد و نام صاحب هر مالی روی آن نوشته شده بود، مهدی همه آنها را تفکیک نموده به صاحبان اموال و یا وارث آنها تحویل داد.(3)شاید یکی از عوامل اقدام مهدی این بود که وقتی که او روی کار آمد، جنبشها و نهضتهای ضد استبدادی علویان به وسیله منصور سرکوب شده و آرامش نسبی برقرار شده بود/در هرحال این آزادی و امنیت و رفاه اقتصادی موجبات رضایت گروه های مختلف اجتماع را فراهم آورد و خون تازه‏ای در شریان حیات اجتماعی و اقتصادی به جریان انداخت/البته اگر این برنامه ادامه پیدا می ‏کرد آثار و نتایج درخشانی به بار می ‏آورد، ولی متأسفانه طولی نکشید که برنامه عوض شد و خلیفه جدید چهره اصلی خود را آشکار ساخت و برنامه‏های ضد اسلامی خلفای پیشین از نو آغاز گردید.
کانون عیاشی و فساد:
«مهدی » در آغاز خلافت به پیروی از «منصور» که مردی خشک و باصلابت بود، خیل ندیمان و عناصر آلوده را که معمولاً در دربار خلفأ بزم‏آرایی می ‏کردند، به دربار راه نداد و از خوشگذرانی و مجالس عیش و نوش دوری جست، ولی بیش از یک سال نگذشته بود که تغییر روش داد و بساط خوشگذرانی و عیاشی را دایر کرد و ندیمان را مورد توجه فوق‏العاده قرار داد، و هرچه خیراندیشان و رجال بی نظر عواقب ناگوار این کار را گوشزد کردند، ترتیب اثر نداد و گفت:
« آن دم خوش است که در بزم بگذرد و زندگی بدون ندیمان درکام من گوارا نیست»!(4) وی به‏قدری در این راه افراط می ‏کرد که حتی گوش به نصایح و اندرزهای وزیر خردمند و با فضیلت خود، «یعقوب بن داود» ، نمی ‏داد. او که هرگز در امور کشوری از نظریات یعقوب عدول نمی ‏کرد و نقشه‏ها و برنامه‏های او را صد در صد به مورد اجرا می ‏گذاشت، وقتی پای بزم و عیش و نوش به میان می ‏آمد، به سخنان منطقی و بی ‏غرضانه او ترتیب اثر نمی ‏داد/یعقوب که از فساد و آلودگی دربار خلافت و بوالهوسی خلیفه رنج می ‏برد، وقتی مشاهده می ‏کرد که اطرافیان مهدی در قصر خلافت اسلامی ! و در حضور وی بساط میگساری گسترده‏اند، می ‏گفت:
« آیا برای همین کارها وزارت را به عهده من گذاشته و مرا به این سمت منصوب کرده‏ای ؟
آیا صحیح است که بعد از پنج نوبت اقامه نماز جماعت در مسجد جامع، بر سر سفره شراب بنشینی ؟!»/ ولی ندیمان خلیفه که عادت کرده بودند با بیت‏المال مسلمانان، شب و روز به خوشگذرانی بپردازند، سخنان یعقوب را به باد تمسخر گرفته مهدی را به باده‏گساری تشویق می ‏کردند و گاهی به زبان شعر می ‏گفتند:
فَدَع عَنکَ یَعقُوبَ بنَ داوُدَ جانِباًوَاَقبِله عَلی صَهبأَ طَیّبَ النّشرِ .. یعقوب و سخنان او را رها کن و با شراب گوارا دمساز باش!(5) این روش مهدی موجب گسترش دامنه آلودگی و لا اُبالیگری در جامعه اسلامی گردید و اشعار و غزلهای بی ‏پرده و هوس‏انگیز شُعرایی مثل « بَشّار» همه جا دهن به دهن گشت و آتش به خرمن عفت و پاکی جامعه زد و صدای اعتراض بزرگان و افراد غیور از هر سو بلند شد.(6)خلیفه که سرگرم خوشگذرانیهای خود بود ، از آگاهی به وضع مردم دور ماند و در نتیجه فساد و رشوه خواری رواج یافت و مأموران مالیات عرصه را بر مردم تنگ گرفتند. خود وی نیز بنای سختگیری گذاشت و برای نخستین بار مالیاتهایی بر بازارهای بغداد بست(7) و زندگانی کشاورزان فوق‏العاده پریشان گشت و از شدت فشار و سختی به ستوه آمدند.(8)
سختگیری فوق‏العاده نسبت به علویان‏:
طرز رفتار مهدی از جهات مختلف با پدرش منصور فرق داشت، ولی روش این دو، از یک جهت مثل هم بود و آن سختگیری و فشار نسبت به علویان بود. مهدی نیز مثل منصور ازهرگونه سختگیری و فشار نسبت به بنی ‏هاشم فرو گذاری نمی ‏کرد و حتی گاهی بیش از منصور خشونت نشان می ‏داد. مهدی که فرزندان علی علیه‏السلام - را برای حکومت خود خطرناک می ‏دانست، همواره در صدد کوبیدن هر جنبشی بود که از طرف آنان رهبری می ‏شد. او با گرایش به سوی تشیع و همکاری با رهبران علوی بشدت مبارزه می ‏کرد/مورخان می ‏نویسند:
« قاسم بن مجاشع تمیمی» هنگام مرگ خود وصیتنامه‏ای نوشت و برای امضای مهدی نزد وی فرستاد. مهدی مشغول خواندن وصیتنامه شد، ولی همین که به جمله‏ای رسید که قاسم ضمن بیان عقاید اسلامی خود، پس از اقرار به یگانگی خدا و نبوت پیامبر اسلام، علی علیه‏السلام - را به عنوان امام و جانشین پیامبر، معرفی کرده بود، وصیتنامه را به زمین پرت نمود و آن را تا آخر نخواند!(9)

تحریم شراب در قرآن‏:

نمونه دیگر از مخالفت شدید مهدی با مظاهر تشیع، گفتگویی است که بین او و امام کاظم علیه‏السلام - در مدینه رخ داد. در یکی از سالها مهدی وارد مدینه شد و پس از زیارت قبر پیامبر با امام کاظم علیه‏السلام - ملاقات کرد و برای آنکه به گمان خود از نظر علمی آن حضرت را آزمایش کند! بحث حرمت « خَمر» (شراب) در قرآن را پیش کشید و پرسید:
- آیا شراب در قرآن مجید تحریم شده است؟
آنگاه اضافه کرد:
مردم اغلب می ‏دانند که در قرآن از خوردن شراب نهی شده، ولی نمی ‏دانند که معنای این نهی ، حرام بودن آن است!امام فرمود:
- بلی حرمت شراب در قرآن مجید صریحاً بیان شده است/- در کجای قرآن؟
- آنجا که خداوند (خطاب به پیامبر) می ‏فرماید:
«بگو پروردگار من، تنها کارهای زشت، چه آشکار و چه پنهان و نیز «اِثم» (گناه) و ستم بناحق را حرام نموده است...».(10)آنگاه امام پس از بیان چند موضوع دیگر که در این آیه تحریم شده، فرمود:
مقصود از کلمه «اثم»در این آیه که خداوند آن را تحریم نموده، همان شراب است، زیرا خدا در آیه دیگریی می ‏فرماید:
«از تو از شراب و قمار می ‏پرسند، بگو در آن «اثم کبیر» (گناهی بزرگ) و سودهایی برای مردم هست و گناهش از سودش بزرگتر است».(11)و اثم که در سوره اعراف صریحاً حرام معرفی شده، در سوره بقره در مورد شراب و قمار به کار رفته است، بنابراین شراب صریحاً در قرآن مجید حرام معرفی شده است/مهدی سخت تحت تأثیر استدلال امام قرار گرفت و بی ‏اختیار رو به «علی بن یقطین» (که حضور داشت) کرد و گفت:
به خدا این فتوا، فتوای هاشمی است! علی بن یقطین گفت:
«شکر خدا را که این علم را در شما خاندان پیامبر قرار داده است».(12)مهدی از این پاسخ ناراحت شد و در حالی که خشم خود را بسختی فرو می ‏خورد، گفت:
«راست می ‏گویی ای رافضی »!!(13)

2- هادی عباسی ‏:

سال 169 هجری در تاریخ اسلام یک سال بحرانی و تاریک و پر تشنج و غم‏انگیز بود، زیرا در این سال پس از مرگ «مهدی عباسی » فرزندش «هادی » که جوانی خوشگذران و مغرور و ناپخته بود، به خلافت رسید و حکومت وی سرچشمه حوادث تلخی گردید که برای جامعه اسلامی بسیار گران تمام شد/ البته نشستن هادی به جای پدر، مسئله تازه‏ای نبود، زیرا مدتها بود که حکومت اسلامی به وسیله خلفای ستمگر، به صورت رژیم موروثی درآمده بود و در میان دودمان اموی و عباسی دست به دست می ‏گشت و انتقال قدرتها از این راه که با سکوت تلخ و اجباری مردم همراه بود، تقریباً یک مسئله عادی شده بود/چیزی که تازگی داشت، سپرده شدن سرنوشت مسلمانان به دست جوانی ناپخته، فاقد صلاحیت، بوالهوس و خوشگذرانی مثل هادی بود، زیرا هنگامی که وی بر مسند خلافت تکیه زد، هنوز 25 سال تمام نداشت(14) و از جهات اخلاقی به هیچ وجه شایستگی احراز مقام خطیر خلافت و زمامداری جامعه اسلامی رانداشت/ او جوانی میگسار، سبکسر و بی ‏بند و بار بود، به طوری که حتی پس از رسیدن به خلافت، اعمال سابق خود را ترک ننمود، و حتی شئون ظاهری خلافت را حفظ نمی ‏کرد.(15) علاوه بر این، او فردی سنگدل، بدخوی ، سختگیر و کج رفتار بود.(16)هادی در محیط آلوده دربار عباسی تربیت یافته و از پستان چنین رژیم خود خواه و ستمگر و زورگویی شیر خورده بود. با چنین پرورشی ، اگر خلافت نصیب وی نمی ‏شد، در جرگه جوانان زورگو و تهی مغزی قرار می ‏گرفت که جز هوسرانی و خوشگذرانی هدف دیگری ندارد/بزمهای ننگین!او در زمان خلافت پدر، همراه برادرش هارون، جمعی از خوانندگان را به بزم‏اشرافی خود که با بیت‏المال اسلام برگزار می ‏شد، دعوت می ‏نمود و به میگساری و عیش و طرب می ‏پرداخت. او آنچنان در این کار افراط می ‏کرد که گاهی پدرش مهدی آن را تحمل نکرده ندیمان و آوازه‏خوانان مورد علاقه او را تنبیه می ‏کرد(17)! چنانکه یکبار «ابراهیم موصلی »، خواننده مشهور آن زمان را از شرکت در بزم او نهی کرد و چون هادی دست‏بردار نبود، ابراهیم را به زندان افکند!(18)هادی که در زمان پدر، گاهی به خاطر رفتار زننده خود با مخالفت پدر روبرو می ‏شد، پس از آنکه به خلافت رسید، آزادانه به عیاشی پرداخت و اموال عمومی مسلمانان را صرف بزمهای شبانه و شب نشینیهای آلوده خود کرد/به گفته مورخان، او«ابراهیم موصلی »را به دربار خلافت دعوت می ‏کرد و ساعتها به آواز او گوش می ‏داد و به حدی به او دل بسته بود که اموال و ثروت زیادی به او می ‏بخشید، به طوری که یک روز مبلغ دریافتی او از خلیفه، به یکصد و پنجاه هزار دینار بالغ گردید! پسر ابراهیم می ‏گفت:
«اگر هادی بیش از این عمر می ‏کرد، ما حتی دیوارهای خانه‏مان را از طلا و نقره می ‏ساختیم»!(19)روزی «ابراهیم موصلی » چند آواز برای وی خواند و او را سخت به هیجان درآورد. هادی او را تشویق کرد و مکرر از وی خواست که مجدداً بخواند. در پایان بزم، به یکی از پیشکاران خود دستور داد دست ابراهیم را بگیرد و به خزانه بیت المال ببرد تا او هر قدر خواست (از اموال مسلمین) بردارد، و حتّی اگر خواست تمام بیت‏المال را ببرد، او را آزاد بگذارد! ابراهیم می ‏گوید:
«وارد خزانه بیت‏المال شدم و فقط پنجاه هزار دینار برداشتم»!!(20) با چنین طرز رفتار و روش، پیدا بود که او از عهده مسئولیت سنگین اداره امور جامعه اسلامی برنخواهد آمد، به همین دلیل، در دروان خلافت او، کشور اسلامی که در آغاز نسبتاً آرام بود و همه ایالات و استانها به اصطلاح مطیع حکومت مرکزی بودند، بر اثر رفتار زننده و اعمال زشت وی ، دستخوش اضطراب و تشنج گردید و از هر سو موج نارضایی عمومی پدیدار گشت/البته علل مختلفی موجب پیدایش این وضع شد ولی عاملی که بیش از هرچیز به نارضایی و خشم مردم دامن زد، سختگیری هادی نسبت به بنی هاشم و فرزندان علی علیه‏السلام - بود. او از آغاز خلافت، سادات و بنی هاشم را زیر فشار طاقت‏فرسا گذاشت و حق آنها را که از زمان خلافت مهدی از بیت‏المال پرداخت می ‏شد، قطع کرد و با تعقیبب مداوم آنان، رعب و وحشت شدیدی در میان آنان به وجود آورد و دستور داد آنان را در مناطق مختلف باز داشت نموده و روانه بغداد کردند.(21)
فاجعه خونین سرزمین فخّ‏:
این فشارها، رجال آزاده و دلیر بنی هاشم را به ستوده آورده آنها را به مقاومت در برابر یورشهای پی در پی و خشونت‏آمیز حکومت ستمگر عباسی واداشت و در اثر همین بیدادگریها، کم کم، نطفه یک نهضت مقاومت در برابر حکومت عباسی به رهبری یکی از نوادگان امام حسن مجتبی علیه‏السلام - بنام «حسین صاحب فخ»(22)منعقد گردید/البته هنوز این نهضت شکل نگرفته و موعد آن که موسم حج بود، فرا نرسیده بود ولی سختگیریهای طاقت‏فرسای فرماندار وقت مدینه، باعث شد که آتش این نهضت زودتر شعله‏ور شود/فرماندار مدینه که از مخالفان خاندان پیامبر بود، برای خوش خدمتی به دستگاه خلافت، و گویا به منظور اثبات لیاقت خود! هر روز به بهانه‏ای رجال و شخصیتهای بزرگ هاشمی را اذیت می ‏کرد. از جمله، آنها را مجبور می ‏ساخت هر روز در فرمانداری حاضر شده خود را معرفی نمایند، او به این هم اکتفا نکرده، آنها را ضامن حضور یکدیگر قرار می ‏داد و یکی را به علت غیبت دیگری ، مؤاخذه و بازداشت می ‏نمود!(23)یک روز «حسین صاحب فخ»و«یحیی بن عبدالله» را به خاطر غیبت یکی از بزرگان بنی هاشم سخت مؤاخذه کرد و به عنوان گروگان بازداشت نمود و همین امر مثل جرقه‏ای که به انبار باروتی برسد، موجب انفجار خشم و انزجار هاشمیان گردیده نهضت آنها را جلو انداخت و آتش جنگ در مدینه شعله‏ور گردید/
شهید فخّ کیست؟
چنانکه اشاره شد، رهبری این نهضت را «حسین بن علی » مشهور به شهید فخّ، نواده حضرت مجتبی ‏، به عهده داشت. او یکی از رجال برجسته، بافضیلت و شهامت، و عالیقدر هاشمی بود. او مردی وراسته و بخشنده و بزرگوار بود و از نظر صفات عالی انسانی ، یک چهره معروف و ممتاز به شمار می ‏رفت.(24)او از پدر ومادر با فضیلت و پاکدامنی که در پرتو صفات عالی انسانی خود به «زوج صالح» مشهور بودند ، به دنیا آمده و در خانواده فضیلت و تقوی و شهامت پرورش یافته بود/پدر و دایی و جد و عموی مادری و عده‏ای دیگر از خویشان و نزدیکان او، به وسیله «منصور دوانیقی »به شهادت رسیده بودند و این خانواده بزرگ که چندین نفر از مردان خود را در راه مبارزه با دشمنان اسلام قربانی داده بود، پیوسته در غم و اندوه عمیقی فرو رفته بود.(25)حسین که در چنین خانواده‏ای پرورش یافته بود، هرگز خاطره شهادت پدر و بستگان خود را به دست دژخیمان «منصور» فراموش نمی ‏کرد و یادآوری شهادت آنان روح پرشور و دلیر او را که لبریز از احساسات ضد عباسی بود، سخت آزرده می ‏ساخت، ولی به علت نامساعد بودن اوضاع و شرائط، ناگزیر از سکوت درد آلودی بود/او که قبلاً احساساتش جریحه‏دار شده بود، بیدادگریهای هادی عباسی و مخصوصاً حاکم مدینه، کاسه صبرش را لبریز نموده او را به سوی قیام بر ضدّ حکومت هادی پیش برد/

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:20 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

شکست نهضت‏:

به محض آنکه حسین قیام کرد، عده زیادی از هاشیمان و مردم مدینه با او بیعت کرده با نیروهای هادی به نبرد پرداختند و پس از آنکه طرفداران هادی را مجبور به عقب‏نشینی کردند، به فاصله چند روز، تجهیز قوانموده به سوی مکه حرکت کردند تا با استفاده از اجتماع مسلمانان در ایام حج، شهر مکه را پایگاه قرار داده دامنه نهضت را توسعه بدهند. گزارش جنگ مدینه و حرکت این عده به سوی مکه، به اطلاع هادی رسید. هادی سپاهی را به جنگ آنان فرستاد. در سرزمین «فخ» دو سپاه به هم رسیدند و جنگ سختی در گرفت. در جریان جنگ، حسین وعده‏ای دیگر از رجال و بزرگان هاشمی به شهادت رسیدند و بقیه سپاه او پراکنده شدند و عده‏ای نیز اسیر شده پس از انتقال به بغداد، به قتل رسیدند/ مزدوران حکومت هادی به کشتن آنان اکتفا نکرده از دفن اجساد آنان خودداری نمودند و سرهایشان را از تن جدا کرده ناجوانمردانه برای هادی عباسی به بغداد فرستادند که به گفته بعضی از مورخان تعداد آنها متجاوز از صد بود.(26) شکست نهضت شهید فخ فاجعه بسیار تلخ و دردآلودی بود که دل همه شیعیان و مخصوصاً خاندان پیامبر را سخت به دردآورد و خاطره فاجعه جانگداز کربلا را در خاطرها زنده کرد/این فاجعه به قدری دلخراش و فجیع بود که سالها بعد، امام جواد می ‏فرمود:
پس از فاجعه کربلا هیچ فاجعه‏ای برای ما بزرگتر از فاجعه فخ نبوده است.(27)

پیشوای هفتم، و شهید فخّ‏:

این حادثه بی ‏ارتباط با روش پیشوای هفتم نبود، زیرا نه تنها آن حضرت از آغاز تا نضج و تشکیل نهضت از آن اطلاع داشت، بلکه با حسین شهید فخ در تماس و ارتباط بود. گرچه پیشوای هفتم شکست نهضت را پیش بینی می ‏کرد، لیکن هنگامی که احساس کرد حسین در تصمیم خود استوار است، به او فرمود:
«گرچه تو شهید خواهی شد، ولی باز در جهاد و پیکار کوشا باش ، این گروه ، مردمی پلید و بدکارند که اظهار ایمان می ‏کنند ولی در باطن ایمان و اعتقادی ندارند، من در این راه اجر و پاداش شما را از خدای بزرگ می ‏خواهم».(28)از طرف دیگر هادی عباسی که می ‏دانست پیشوای هفتم بزرگترین شخصیت خاندان پیامبر است و سادات و بنی هاشم از روش او الهام می ‏گیرند، پس از حادثه فخ، سخت خشمگین شد، زیرا اعتقاد داشت در پشت پرده ، از جهاتی رهبری این عملیات را آن حضرت به عهده داشته است، به همین جهت امام هفتم را تهدید به قتل کرده گفت:
«به خدا سوگند، حسین (صاحب فخ) ، به دستور موسی بن جعفر بر ضد من قیام کرده و از او پیروی نموده است، زیرا امام و پیشوای این خاندان کسی جز موسی بن جعفر نیست. خدا مرا بکشد اگر او را زنده بگذارم» !!(29) این تهدیدها گرچه از طرف پیشوای هفتم با خونسردی تلقی شد ، لکن در میان خاندان پیامبر و شیعیان و علاقه‏مندان آن حضرت سخت ایجاد وحشت کرد، ولی پیش از آنکه هادی موفق به اجرای مقاصد پلید خود گردد ، طومار عمرش درهم پیچیده شد و خبر مرگش موجی از شادی و سرور در مدینه برانگیخت!

3- هارون ‏الرشید:

زمامداران اموی و عباسی ، که چندین قرن به نام اسلام بر جامعه اسلامی حکومت کردند، برای استوار ساختن پایه‏های حکومت خود و به منظور تسلط بیشتر بر مردم ، در پی کسب نفوذ معنوی در دلها ، و جلب اعتماد و احترام مردم بودند تا مسلمانان، زمامداری آنان را از جان و دل پذیرفته ، اطاعت از آنان را وظیفه واجب دینی خود بدانند! و از آنجا که اعتقاد قلبی چیزی نیست که بازور و قدرت به وجود آید یا با زور از بین برود، ناگزیر از راه عوام فریبی وارد شده با نقشه‏های مزورانه برای کسب نفوذ معنوی تلاش می ‏کردند/ البته در این زمینه عباسیان برحسب ظاهر ، برگ برنده‏ای در دست داشتند که امویان فاقد آن بودند و آن عبارت از خویشاوندی و قرابت با خاندان پیامبر اسلام بودند/بنی ‏عباس که از نسل عموی پیامبر اسلام (عباس بن عبدالمطلب) بودند ، از انتساب خود به خاندان رسالت بهره‏برداری تبلیغاتی نموده خود را وارث خلافت معرفی می ‏کردند.(30)لکن با این حال ، حربه تبلیغاتی آنان در برابر پیشوایان بزرگ شیعه کند بود، زیرا اولاً در موضوع خلافت، مسئله وراثت مطرح نیست ، بلکه آنچه مهم است شایستگی و عظمت و پاکی خود رهبر و پیشوا است/ثانیاً بر فرض اینکه وارثت در این مسئله دخیل باشد ، باز فرزندان امیرمؤمنان - علیه‏السلام - بر دیگران مقدم بودند ، زیرا قرابت نزدیکتری با پیامبر داشتند/پیشوایان بزرگ شیعه ، که هم شایستگی شخصی و هم انتساب نزدیک به پیامبر داشتند، همواره مورد احترام و توجه مردم بودند و باتمام تلاشی که زمامداران اموی و عباسی برای کسب نفوذ معنوی به عمل می ‏آوردند، باز عملاً کفه ترازوی محبوبیت عمومی ، به نفع پیشوایان بزرگ دینی سنگینی می ‏کرد.
حکومت بر «دل»ها:
این موضوع در میان خلفای عباسی ، بیش از همه، در زمان هارون جلوه‏گر بود.هارون که با آن همه قدرت و توسعه منطقه حکومت، احساس می ‏کرد هنوز دلهای مردم با پیشوای هفتم « موسی بن جعفر» - علیه‏السلام - است، از این امر سخت رنج می ‏برد و با تلاشهای مذبوحانه‏ای در صدد خنثی کردن نفوذ معنوی امام بر می ‏آمد/برای او قابل تحمل نبود که هر روز گزارش در یافت کند که مردم مالیات اسلامی خود را مخفیانه به موسی بن جعفر می ‏پردازند و با این عمل خود، در واقع حاکمیت او را به رسمیت شناخته از حکومت عباسی ابراز تنفر می ‏کنند. روی همین اصل بود که روزی هارون، وقتی که پیشوای هفتم را کنار «کعبه» دید به او گفت:
«تو هستی که مردم پنهانی با تو بیعت کرده تو را به پیشوایی بر می ‏گزینند؟»
امام فرمود:
من بر «دل» ها و قلوب مردم حکومت می ‏کنم و تو بر «تن»ها و بدن‏ها!(31)
فرزند پیامبر کیست؟
چنانکه اشاره شد، هارون آشکارا روی انتساب خود به مقام رسالت تکیه نموده در هر فرصتی آن را مطرح می ‏کرد. وی روزی وارد شهر مدینه شد و رهسپار زیارت قبر مطهر پیامبر اسلام گردید. هنگامی که به حرم پیامبر رسید ، انبوه جمعیت از قریش و قبائل دیگر در آنجا گرد آمده بودند. هارون رو به قبر پیامبر نموده گفت:
«درود بر تو ای پیامبر خدا! درود بر تو ای پسر عمو!»(32). او در میان آن جمعیت زیاد، نسبت عمو زادگی خود با پیامبر اسلام (صلی الله علیه واله) را به رخ مردم می ‏کشید و عمداً به آن افتخار می ‏نمود تا مردم بدانند خلیفه پسر عموی پیامبر است!در این هنگام پیشوای هفتم که در آن جمع حاضر بود، از هدف هارون آگاه شده نزدیک قبر پیامبر رفت و با صدای بلند گفت:
«درود بر تو ای پیامبر خدا! درود بر تو ای پدر!». هارون از این سخن سخت ناراحت شد، به طوری که رنگ صورتش تغییر یافت و بی ‏اختیار گفت:
واقعاً این افتخار است.(33)او نه تنها کوشش می ‏کرد انتساب خویش به مقام رسالت را به رخ مردم بکشد، بلکه به وسائلی می ‏خواست پیامبر زادگی این پیشوایان بزرگ را نیز انکار کند. او روزی به پیشوای هفتم چنین گفت:
« شما چگونه ادعا می ‏کنید که فرزند پیامبر هستید، درحالی که در حقیقت فرزندان علی هستید، زیرا هرکس به جد پدری خود منسوب می ‏شود نه جد مادری »! امام کاظم علیه‏السلام - در پاسخ وی آیه‏ای را قرأت نمود که خداوند ضمن آن می ‏فرماید:
«...و از نژاد ابراهیم، داود و سلیمان و ایوب...و (نیز) زکریا و یحیی و عیسی و الیاس را که همگی از نیکان و شایستگانند، هدایت نمودیم».(34). آنگاه فرمود:
در این آیه، عیسی از فرزندان پیامبران بزرگ پیشین شمرده شده است در صورتی که او پدر نداشت و تنها از طریق مادرش مریم نسبت به پیامبران می ‏رساند، بنابراین به حکم آیه ، فرزندان دختری نیز فرزند محسوب می ‏شوند. ما نیز به‏واسطه ماردمان «فاطمه»، فرزند پیامبر محسوب می ‏شویم(35). هارون در برابر این استدلال متین جز سکوت چاره‏ای نداشت!در مناظره مشابه و مفصل و مهیجی که امام هفتم علیه‏السلام - با هارون داشت ، در پاسخ سؤال وی که چرا شما را فرزندان رسول خدا می ‏نامند، نه فرزندان علی علیه‏السلام -؟
فرمود:
اگر پیامبر زنده شود و دختر تو را برای خود خواستگاری کند، آیا دختر خود را به پیامبر تزویج می ‏کنی ؟
- نه تنها تزویج می ‏کنم، بلکه با این وصلت به تمام عرب و عجم افتخار کنم!- ولی این مطلب در مورد من صادق نیست، نه پیامبر دختر مرا خواستگاری می ‏کند و نه من دخترم را به او تزویج می ‏نمایم/- چرا؟
- برای اینکه من از نسل او هستم و این ازدواج حرام است ، ولی تو از نسل او نیستی /- آفرین ، کاملاً صحیح است!(36)این قصر از آن کیست؟
روزی پیشوای هفتم وارد یکی از کاخهای بسیار عظیم و باشکوه هارون در بغداد شد. هارون که مست قدرت و حکومت بود، به قصر خود اشاره کرده با نخوت و تکبر پرسید:
- این قصر از آن کیست؟
نظر وی از این جمله آن بود که شکوه و قدرت خود را به رخ امام بکشد! حضرت بدون آنکه کوچکترین اهمیتی به کاخ پر زرق و برق او بدهد، با کمال صراحت فرمود:
- این خانه ، خانه فاسقان است؛ همان کسانی که خداوند درباره آنان می ‏فرماید:
« بزودی کسانی را که در زمین بناحق کبر می ‏ورزند، و هرگاه آیات الهی را ببینند ایمان نمی ‏آورند ، و اگر راه رشد و کمال را ببینند آن را در پیش نمی ‏گیرند، ولی هرگاه راه گمراهی را ببینند آن را طی می ‏کنند ، از (مطالعه و درک) آیات خود منصرف خواهم کرد، زیرا آنان آیات ما را تکذیب نموده از آن غفلت ورزیده‏اند» (37)/هارون از این پاسخ ، سخت ناراحت شد و در حالی که خشم خود را بسختی پنهان می ‏کرد ، با التهاب پرسید:
- پس این خانه از آن کیست؟
امام بی ‏درنگ فرمود:
- (اگر حقیقت را می ‏خواهی ) این خانه از آن شیعیان و پیروان ما است ، ولی دیگران بازور و قدرت ، آن را تصاحب نموده‏اند/- اگر این قصر از آنِ شیعیان است ، پس چرا صاحب خانه ، آن را باز نمی ‏ستاند؟
- این خانه در حال عمران و آبادی از صاحب اصلیش گرفته شده است و هر وقت بتواند آن را آباد سازد، پس خواهد گرفت (38)/
هارون؛ مرد چند شخصیتی ‏:
هر فردی از نظر طرز تفکر و صفات اخلاقی ، وضع مشخصی دارد، و خصوصیات اخلاقی و رفتار او، مثل قیافه خاص وی ، از یک شخصیت معین حکایت می ‏کند، ولی بعضی از افراد، در اثر نارساییهای تربیتی یا عوامل دیگر، دارای یک نوع تضاد روحی و ناهماهنگی در شخصیت و زیربنای فکری هستند. این افراد، از نظر منش و شخصیت دارای یک شخصیت نیستند، بلکه دو شخصیتی و حتی گاه، چند شخصیتی هستند و به همین دلیل اعمال و رفتار متضادی از آنان سر می ‏زند که گاه موجب شگفت می ‏گردد/گرچه در بدو نظر، قبول چنین تضادی قدری دشوار است ، ولی با توجه به خصوصیات بشر روشن می ‏گردد که نه تنها چنین چیزی ممکن است ، بلکه بسیاری از افراد گرفتار آن هستند/ امروز در کتب روانشناسی می ‏خوانیم که «...بشر بسهولت ممکن است دستخوش احساسات دروغین و هوسهای ناپایدار و آتشین خود گردد. یعنی در عین حساسیت، سخت بی ‏عاطفه؛ در عین صداقت، دروغگو؛ و در عین بی ‏ریایی و صفا ، حتی خویشتن را بفریبد! اینها تضادهایی است که نه تنها جمع آنها در بشر ممکن است، بلکه از خصوصیات وجود دو بخش «آگاه» و «ناآگاه» روح انسانی است»(39)/این گونه افراد، دارای احساسات کاذب و متضاد هستند و به همین جهت رفتاری نامتعادل دارند:
در عین «تجمل‏پرستی » و اشرافیت ، گاه گرایشهای «زاهدانه» و صوفیگرانه دارند ، نیمی از فضای فکری آنان تحت تأثیر تعالیم دینی است، و نیم دیگر جولانگاه لذت‏طلبی و ماده‏پرستی . اگر گذارشان به مسجد بیفتد در صف عابدان قرار می ‏گیرند، و هرگاه به میکده گذر کنند لبی ترمی کنند! از یک سو خشونت را از حد می ‏گذرانند و از سوی دیگر اشک ترحم می ‏ریزند!تاریخ، نمونه‏هایی از این افراد چند شخصیتی به خاطر دارد که یکی از آنان «هارون‏الرشید» است/ هارون که در دربار خلافت به دنیا آمده و از کوچکی ، با عیش و خوشگذرانی خوگرفته بود ، طبعاً کشش نیرومندی به سوی لذت‏طلبی و خوشگذرانی و اشرافیگری داشت ، و از سوی دیگر محیط کشور اسلامی و موقعیت خود وی ، ایجاب می ‏کرد که یک فرد مسلمانان و پایبند به مقررات آیین اسلام باشد، ازینرو ، وجود او معجونی از خوب و بد و زشت و زیبا بود/ او خصوصیات عجیب و متضادی داشت که در کمتر کسی به چشم می ‏خورد. ظلم و عدل، رحم و خشونت ، ایمان و کفر، سازگاری و سختگیری ، به طرز عجیبی در وجود او بهم آمیخته بود. او از یک سو از ظلم و ستم باک نداشت و خونهای پاک افراد بی ‏گناه، مخصوصاً فرزندان برومند و آزاده پیامبر اسلام را بی ‏باکانه می ‏ریخت، و از سوی دیگر هنگامی که پای وعظ علما و صاحبدلان می ‏نشست و به یاد روز رستاخیز می ‏افتاد، سخت می ‏گریست!. او هم نماز می ‏خواند و هم به میگساری و عیش و طرب می ‏پرداخت. هنگام شنیدن نصایح دانشمندان، از همه زاهدتر و با ایمان‏تر جلوه می ‏کرد، اما وقتی که بر تخت خلافت می ‏نشست و به رتق و فتق امور کشور می ‏پرداخت از «نرون» و «چنگیز» کمتر نبود!مورخان می ‏نویسند:
روزی هارون به دیدار «فُضَیل بن عیاض»، یکی از مردان وارسته و آراسته و آزاده آن روز، رفت. فضیل با سخنان درشت به انتقاد از اعمال ناروای او پرداخت و وی را از عذاب الهی که در انتظار ستمگران است، بیم داد. هارون وقتی این نصایح را شنید به قدری گریست که از هوش رفت! و چون به هوش آمد، از فضیل خواست دو باره او را موعظه نماید. چندین با نصایح فضیل، و به دنبال آن، بیهوشی هارون تکرار گردید! سپس هارون هزار دینار به او داد تا در موارد لزوم مصرف نماید/هارون با این رفتار، نمونه کاملی از دوگانگی و تضاد شخصیت را نمودار ساخته بود، زیرا گویی از نظر او کافی بود که از ترس خدا گریه کند و بیهوش شود و بعد هرچه بخواهد بدون واهمه بکند. او دو هزار کنیزک داشت که سیصد نفر از آنان مخصوص آواز و رقص و خنیاگری بودند(40). نقل می ‏کنند که وی یک بار به طرب آمده دستور داد سه میلیون درم بر سرحضار مجلس نثار شود!. و بار دیگر که به طرب آمد، دستور داد تا آوازه‏خوانی را که او را به طرب آورده بود ، فرمانروای مصر کنند!!(41) هارون کنیزکی را به یکصد هزار دینار، و کنیزک دیگر را به سی و شش هزار دینار خریداری کرد ، اما دومی را فقط یک شب نگاهداشت و روز دیگر، او را به یکی از درباریان خود بخشید! حالا علت این بخشش چه بود، خدا می ‏داند! (42) بدیهی است که هارون این ولخرجیها را از بیت‏المال مسلمانان می ‏کرد، زیرا جد او، منصور، هنگام رسیدن به خلافت به اصطلاح در نه آسمان یک ستاره نداشت. بنابراین آن پولها محصول عرق جبین و کَدّ یمین کشاورزان فقیر و مردم تنگدست و بینوا بود که به این ترتیب خداپسندانه! به مصرف می ‏رسید(43)؛ اما او با این همه خیانت به اموال عمومی ، اشک تمساح می ‏ریخت! و همچون مردان پاک، خود را پرهیزگار می ‏دانست!

چهره حقیقی هارون‏:

«احمد امین» نویسنده معاصر مصری ، پس از آنکه دو علت برای گرایش هارون (و مردم زمان او) به عیش و خوشگذرانی ذکر نموده، اولی را توسعه زندگی و رفاه عمومی در دوره وی ، و دومی را نفوذ ایرانیان (که به گفته وی از قدیم گرایش به خوشگذرانی داشتند) در دربار وی معرفی می ‏کند، می ‏نویسد:
علت سوم، مربوط به طرز تربیت و سرشت خود رشید است. او به عقیده من جوانی دارای احساسات تند بود، ولی نه به طوری که صد در صد تسلیم احساسات خود شود، بلکه در عین حال اراده‏ای قوی داشت. او از نظر فطرت و تربیت، دارای روحیه نظامی بود، و بارها به شرق و غرب لشگرکشی کرد، ولی همین تندی احساسات و قدرت اراده و جوشش جوانی ، چهره‏های گوناگونی به او داده بود:
هنگام شنیدن وعظ، سخت متأثر می ‏شد و صدا به گریه بلند می ‏کرد، هنگام استماع موسیقی چنان به طرب می ‏آمد که سر از پا نمی ‏شناخت. در بزم او وقتی که «ابراهیم موصلی » آواز می ‏خواند، «بَرْصوما» ساز می ‏نواخت و «زَلْزَل» دف می ‏زد، هارون چنان به طرب می ‏آمد که با طرز جسارت‏آمیزی می ‏گفت:
«ای آدم! اگر امروز می ‏دیدی که از فرزندان تو، چه کسانی در بزم من شرکت دارند، خوشحال می ‏شدی »!(44) احساسات به اصطلاح دینی در هارون رشد کرد، اما به موازات آن ، هوسرانی و علاقه به ساز و آواز و طرب نیز فزونی یافت. در نتیجه ، او هم نماز می ‏خواند و هم زیاد به موسیقی و شعر و آواز گوش می ‏کرد و به طرب می ‏آمد. احساسات تند او به جهات مختلف متوجه می ‏شد و در هر جهت نیز به حد افراط می ‏رسید/ هنگامی که از برامکه خرسند بود ، فوق‏العاده به آنان علاقه داشت و آنان را مقرّب دربار قرار داده بود، ولی هنگامی که مورد غضب وی قرار گرفتند ، و حاسدان، احساسات او را بر ضد برامکه تحریک کردند، آنان را محو و نابود ساخت/ او از آواز ابراهیم موصلی سخت لذت می ‏برد و او را مثل علما و قضات، مقرب دربار قرار می ‏داد، ولی هیچ وقت از خود نمی ‏پرسید که به چه مجوزی بیت‏المال مسلمانان را به جیب این گونه افراد می ‏ریزد؟
نویسنده کتاب «الأغانی » جمله جالبی دارد که طی آن، به بهترین وجهی عواطف متضاد و شخصیت غیر عادی هارون را ترسیم نموده است:
«هارون هنگام شنیدن وعظ از همه بیشتر اشک می ‏ریخت و در هنگام خشم و تندی ، از همه ظالمتر بود»! ازینرو جای تعجب نبود که او یک فرد دیندار جلوه کند، و نماز زیاد بخواند ، ولی روزی خشمگین گردد و بدون کوچکترین مجوزی ، خون بی ‏گناهان را بریزد، و روز دیگر چنان به طرب آید که از خود بیخود گردد. اینها صفاتی است که جمع آنها در یک فرد، بسهولت قابل تصور است(45)/ از آنچه گفتیم، چهره حقیقی و ماهیت هارون روشن گردید. متأسفانه بعضی از مورخان در بررسی روحیه و طرز رفتار و حکومت او (و امثال او) حقایق را کتمان نموده و دانسته یا ندانسته تنها نیمرخ به اصطلاح روشن چهره او را ترسیم نموده‏اند، اما نیمرخ دیگر را وارونه نشان داده‏اند ، در حالی که لازمه یک بررسی تحقیقی و بیطرفانه این است که تمام جوانب شخصیت و رفتار فرد مورد بررسی قرار گیرد.

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:19 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

نیرنگهای هارون و تظاهر او به دینداری ‏:

چنانکه در قسمت پیش گفتیم با آنکه زمامداران اموی و عباسی در منحرف ساختن حکومت اسلامی از محور اصلی خود، و جبهه‏بندی در برابر خاندان پیامبر ، باهم مشترک بودند ، ولی این تفاوت را داشتند که خلفای اموی - به استثنای معاویه و یکی دو نفر دیگر - چندان ارتباطی با رجال و دانشمندان دینی نداشتند و در کار آنان زیاد مداخله نمی ‏کردند ، بلکه بیشتر به امور مالی کشور و امثال اینها می ‏پرداختند و علما و دانشمندان اسلامی را غالباً - به حال خود وا می ‏گذاشتند ، ازینرو حکومت آنان از وجهه دینی بر خور دار نبود/ولی هنگامی که بساط حکومت امویان برچیده شد و عباسیان روی کار آمدند، قضیه برعکس شد:
حکومت رنگ دینی به خود گرفت، کوشش برای بهره‏برداری از عوامل مذهبی به نفع حکومت آغاز گردید، و تظاهر به دینداری و ارتباط و تماس با رجال و دانشمندان اسلامی ، مخصوصاً در زمان خلفای نخستین عباسی ، رواج یافت . علت این امر آن بود که عباسیان نمی ‏خواستند تنها به عنوان زمامدار سیاسی شناخته شوند، بلکه می ‏خواستند در عین زمامداری ، وجهه دینی و رنگ مذهبی نیز به خود بگیرند تا از این رهگذر، از احترام در افکار عمومی بر خور دار گردند(46). نمونه‏های زیادی از تظاهر خلفای عباسی به دینداری و جلب عواطف مذهبی مردم در دست است که گویای کوششهای مزورانه آنان در جهت کسب وجهه دینی می ‏باشد.
«جرجی زیدان» می ‏نویسد:
« خلفای عباسی ، خلفای فاطمی مصر، خلفای اموی اندلس، به علّت برخوداری از رنگ دینی ، در برابر بسیاری از مشکلات پایدار شدند. به همین گونه، دوام حکومتهای غیرعرب مانند حکومت عثمانی که جنبه دینی یافته بودند ، بیش از سایر حکومتها بوده است...» اینان برای آنکه در نظر مردم عوام محبوبیت پیدا کنند ، دائماً مقام خود را بالا برده خود را بنده مقرب درگاه خدا ، و حکومت خود را حکومت مبعوث از جانب خدا معرفی می ‏کردند/«جرجی زیدان» در زمینه نفوذ تبلیغات فریبنده خلفا در میان عوام و میزان باور مردم به این سخنان، اضافه می ‏کند:
«...تا آنجا که (مردم) می ‏گفتند:
خلافت عباسیان تا آمدن مسیح از آسمان دوام می ‏آورد و اگر خلافت عباسی منقرض شود، آفتاب غروب می ‏کند! باران نمی ‏بارد! و گیاه خشک می ‏شود!(مقصود جرجی زیدان البته سنیان است، زیرا شیعیان از ابتدا خلفای ثلاث و اموی و عباسی و عثمانی و غیره را غاصب خلافت می ‏دانستند و به آنان عقیده نداشتند مترجم)/خلفای عباسی هم این گزافه‏ها را به خود پسندیدند، حتی هارون که مرد چیز فهمی بود و در زمان او فرهنگ اسلامی ترقی کرده بود، از این تملّقها خوشش می ‏آمد...و اگر در دوره ترقی و عظمت اسلام، خلفا آن قدر تملق پسند باشند، معلوم است که در دوره فساد، موهومات جای حقیقت را می ‏گیرد و متملقان و چاپلوسان پیش می ‏آیند و فرمانروایان و پادشاهان، از حرف، بیش از عمل خشنود می ‏شوند. از آنرو است که همین چاپلوسان، «متوکل» عباسی را سایه خداوند (اعلیحضرت ظل الله) می ‏خواندند و می ‏گفتند:
این سایه رحمت، برای نگهداری مردم از سوزش گرما از طرف آسمان گسترده شده است! و شاعر درباری چاپلوس «ابن هانی »، «المعز» فاطمی را چنین می ‏ستاید:
«آنچه تو اراده کنی به وقوع می ‏پیوندد، نه آنچه قضا و قدر اراده کنند، پس فرمان بده و فرمانروایی کن که «واحد قهار» تو هستی »!!(47) (چه فرمان یزدان چه فرمان شاه!!) ولی در میان عباسیان شاید کمتر کسی به اندازه هارون به این قسمت توجه می ‏کرد و کمتر کسی به اندازه او از این تظاهرها بهره‏برداری می ‏نمود/ هارون اصرار عجیبی داشت که به تمام اعمال و رفتارش رنگ دینی بدهد. او روی تمام جنایتها و عیاشیهای خود سرپوش دینی می ‏گذاشت و همه را با یک سلسله توجیهات، مطابق موازین دینی قلمداد می ‏کرد/می ‏گویند:
او در یکی از سالهای خلافتش به مکه رفت. در اثنای انجام مراسم حج برای پزشک مسیحی خود ، «جبریل بن بختیشوع»، دعای بسیار می ‏کرد.
بنی هاشم از این موضوع ناراحت شدند. هارون در برابر اعتراض آنان که:
این مرد، ذمّی است و مسلمان نیست و دعا در حق او جایز نمی ‏باشد، گفت:
درست است ولی سلامت و تندرستی من در دست او است ، و صلاح مسلمانان در گرو تندرستی من! بنابراین خیر و صلاح مسلمانان بر طول عمر و خوشی او بسته است و دعا در حق او اشکالی ندارد!(48)منطق هارون، منطق عجیبی بود. طبق منطق او تمام مصالح عالی جامعه اسلامی در وجود او خلاصه می ‏شد و همه چیز می ‏بایست فدای حفظ جان او شود، زیرا طبق این استدلال، او تنها یک زمامدار نبود، بلکه وجود او برای جامعه اسلامی ضرورت حیاتی داشت! شاید تصور شود که توجیه تمام اعمال و رفتار فردی مثل هارون، با منطق دین، کار دشواری است، ولی او با استخدام و خریدن تنی چند از قضات و فقهای مزدور و دنیاپرست آن روز، راه را برای توجیه اعمال خود، کاملاً هموار کرده بود.

شورای قضائی !:

یکی از نمونه‏های بارز فریبکاری و تظاهر هارون به دینداری ، جریان شهادت و قتل «یحیی بن عبدالله» است. «یحیی بن عبدالله» نواده امام حسن ، یکی از بزرگان خاندان هاشمی و چهره ممتاز و برجسته‏ای به شمار می ‏رفت و از یاران خاص امام صادق علیه‏السلام - و مورد توجه آن حضرت بود(49). یحیی در جریان قیام «حسین شهید فخّ » بر ضد حکومت ستمگر عباسی ، در سپاه او شرکت داشت و از سرداران بزرگ سپاه او محسوب می ‏شد. او پس از شکست و شهادت حسین، با گروهی به «دیلم» رفت و در آنجا به فعالیت پرداخت. مردم آن منطقه به او پیوستند و نیروی قابل توجهی تشکیل دادند.
هارون «فضل بن یحیی برمکی » را به سپاهی به دیلم فرستاد. فضل پس از ورود به دیلم، به دستور هارون باب مراسله را به یحیی باز کرده وعده‏های شیرین داد و به و او پیشنهاد امان کرد. یحیی که بر اثر توطئه‏های هارون و فضل نیروهای طرفدار خود را در حال تفرق و پراکندگی می ‏دید، ناگزیر راضی به قبول امان شد. پس از آنکه هارون امان نامه‏ای به خط خود به او نوشت و گروهی از بزرگان را شاهد قرار داد، یحیی وارد بغداد شد.
هارون ابتدائاً با مهربانی با او رفتار کرد و اموال فراوانی در اختیار او گذاشت، ولی پنهانی نقشه قتل او را کشید و او را متهم ساخت که مخفیانه مردم را دور خود جمع کرده در صدد قیام بر ضد او است، امّا چون امان‏نامه مؤکّد و صریحی به او داده بود، قتل او بسهولت مقدور نبود، ازینرو تصمیم گرفت برای نقض امان‏نامه، فتوایی از فقها گرفته برای اقدام خود مجوز شرعی ! درست کند، لذا دستور داد شورایی مرکب از فقهأ و قضات با شرکت «محمد بن حسن شیبانی »، «حسن بن زیاد لؤلؤی »، و «ابوالبَخْتَری» (50) تشکیل گردد تا در مورد صحت یا بطلان امان‏نامه رأی بدهند(51).
همین که شواری قضائی تشکیل شد، ابتدأاً «محمد بن حسن» که دانشمند نسبتاً آزاده‏ای بود و مثل استادش «ابو یوسف» خود را به هارون نفروخته بود(52)، امان نامه را خواند و گفت:
امان‏نامه صحیح و مؤکدی است و هیچ راهی برای نقض آن وجود ندارد(53)/ابوالبختری آن را گرفت و نگاهی به آن انداخت و گفت:
این امان‏نامه باطل و بی ‏ارزش است! یحیی بر ضد خلیفه قیام کرده و خون عده‏ای را ریخته است، او را بکشید، خونش به گردن من! هارون از این فتوا فوق‏العاده خوشحال شد و گفت:
اگر امان‏نامه باطل است، خود، آن را پاره کن، ابوالبختری آب دهان در آن انداخت و آن را پاره کرد! هارون یک میلیون و ششصد هزار (درهم) به او انعام داد و او را به سِمَت قضأ منصوب نمود!(54) ولی «محمد بن حسن» را به جرم این رأی ، مدتها از دادن فتوا ممنوع ساخت(55) و به استناد به اصطلاح این شورای قضائی ! یحیی را به قتل رسانید(56)/فتوای مصلحتی !چنانکه اشاره شد یکی از قضات خود فروخته «قاضی ابو یوسف» بود که از طرف هارون «قاضی القضات»(57) بود. او همیشه ملازم هارون بود و با قدرت استدلال و نیروی توجیهی عجیب خود، روی اعمال ناروای هارون سرپوش دینی گذاشته با یک سلسله توجیهات، آنها را منطبق با موازین دینی وانمود می ‏کرد. در اینجا به عنوان شاهد، به دو نمونه اشاره می ‏شود:
1- هارون در اوائل خلافت خود، عاشق یکی از کنیزان پدر خود (مهدی) شد. هنگامی که به او اظهار عشق کرد، کنیز گفت:
از این کار صرفنظر کن، زیرا پدرت با من همبستر شده است (و من زن پدر تو محسوب می ‏شوم). هارون که شیفته او شده بود و نمی ‏توانست دست از او بر دارد، ابو یوسف را احضار نموده جریان را با او در میان گذاشت و از او چاره‏جویی کرد/ابو یوسف با خونسردی پاسخ داد:
مگر هر ادعایی که یک کنیز می ‏کند، باید پذیرفته شود؟
گوش به حرف او نکن، زیرا او کنیز راستگویی نیست!(58)(در صورتی که بر اساس موازین فقه اسلامی در این گونه موارد، اعتراف خود زن مورد قبول و ملاک عمل است).

فریب وجدان‏:

2- روزی هارون از آشپز مخصوص خود خواست غذایی از گوشت شتر جوان تهیه کند. پس از صرف غذا، «جعفر برمکی » گفت:
هرلقمه خلیفه از این غذا چهار صد هزار درهم تمام می ‏شود! وقتی هارون از این مطلب اظهار تعجب کرد، جعفر برمکی توضیح داد که چون مدتی پیش، خلیفه چنین غذایی خواسته بود و در آن هنگام تهیه نشده بود، از آن تاریخ، هر روز یک شتر جوان برای آبدارخانه دربار خلافت کشته می ‏شود و مجموع بهای آنها تا کنون، بالغ بر چهار صد هزار درهم است! هارون که بیت‏المال مسلمانان را صرف عیاشیها و تجمل‏پرستیهای بی ‏حساب خود می ‏نمود و هرگز از آن همه اسراف و ریخت و پاش اموال مسلمانان محروم و زحمتکش خم به ابرو نمی ‏آورد، این بار در نقش یک فرد دلسوز و با وجدان! از شنیدن این مطلب اظهار ناراحتی کرد و دستور داد به اصطلاح برای جبران این کار، چندین میلیون (درهم) میان فقرا به عنوان صدقه تقسیم شود! در حالی که این مبلغ نیز از مال شخصی او نبود، بلکه از بیت‏المال مسلمانان بود که می ‏بایست به طور عادلانه در میان مسلمانان تقسیم شود و هرگز عنوان صدقه و بخشش خلیفه و امثال آن، نمی ‏توانست مجوز چنین عملی باشد/در هرحال، خبر به گوش ابو یوسف رسید. ابو یوسف که فلسفه وجودی او در دستگاه هارون، در چنین مواردی جلوه‏گر می ‏شد، طرح جالبی برای توجیه عمل خلیفه ریخت و به همین منظور نزد هارون رفت و علت ناراحتی او را پرسید. هارون جریان را تعریف کرد. ابو یوسف رو به جعفر نموده پرسید:
آیا گوشت این شترها تلف می ‏شد یا مردم آن را صرف می ‏کردند؟
جعفر (که گویا به هدف ابو یوسف پی برده بود) پاسخ داد:
مردم مصرف می ‏کردند / ابو یوسف با خوشحالی صدا کرد:
مژده باد بر خلیفه که به ثواب بزرگی رسیده‏اند، زیرا این همه گوشتی که در این مدت تهیه شده به مصرف مسلمانان رسیده و خداوند وسیله انجام چنین صدقه بزرگ را برای خلیفه فراهم ساخته است!(59) آری گوشت شترهایی که برای سفره خلیفه کشته می ‏شد، و پیش از آنکه گندیده شود، و جلوی سگهای بغداد بریزند، احیاناً به چند نفر گرسنه می ‏دادند، در منطق ابو یوسف صدقه محسوب می ‏شد! و آنچه هارون انجام داده بود، صدقه و عمل نیک بود، نه اسراف و به هدر دادن مال مسلمانان! و خالی کردن بیت‏المال تحت عنوان «صدقه» و بخشیدن روغن ریخته به این و آن! باتوجه به حقایقی که گفته شد، میزان دشواری کار پیشوای هفتم موسی بن جعفر علیه‏السلام - بخوبی روشن می ‏گردد، زیرا آن حضرت با خلیفه فریبکاری مثل هارون مواجه بود که چهره اصلی خود را در ورای یک سلسله تظاهرها، نیرنگها و ریاها پنهان نموده بود و خود را خلیفه عادل و با ایمان معرفی می ‏کرد. پیشوای هفتم برای آنکه این پرده‏های حیله و تظاهر و نیرنگ را پاره نموده ماهیت پلید او را به همه نشان بدهد، ناگزیر از تلاش و مبارزه پیگیر و تبلیغ بی ‏امان بود و براستی اگر شخصیت ممتاز و عظمت انکارناپذیر پیشوای هفتم نبود، پیروزی در چنین مبارزه‏ای مورد تردید می ‏نمود.
علی بن یقطین؛ کارگزار امام در دربار هارون‏:
«علی بن یقطین»یکی از شاگردان برجسته و ممتاز پیشوای هفتم بود. علی ، شخصی پاک و گرانقدر بود و در محضر امام هفتم از موقعیت ویژه‏ای بر خوردار بود. او در جهان تشیع دارای احترام و ارزش فوق‏العاده است(60). علی در سال 124 در اواخر حکومت بنی امیه در «کوفه» چشم به جهان گشود. پدر او یقطین از طرفداران عمده عباسیان بود، به همین جهت «مروان حمار» (خلیفه وقت اموی ) می ‏خواست او را دستگیر کند، و او متواری شد. همسر یقطین در غیاب او، درو فرزند خود «علی » و «عبید» را همراه خویش به مدینه برد. پس از سقوط حکومت بنی امیه و روی کار آمدن عباسیان، یقطین به کوفه باز گشت و به «ابوالعباس سفاح» پیوست. همسر او نیز همراه فرزندان به کوفه بر گشت(61)/باری علی بن یقطین در کوفه پرورش یافت و در جرگه شاگردان پیشوای هفتم قرار گرفت.

مقام علمی علی بن یقطین‏:

به گواهی دانشمندان علم رجال و مورخان، علی از یاران و شاگردان برجسته پیشوای هفتم بوده و از محضر آن حضرت بهره‏ها برده و احادیث فراوانی نقل کرده است ولی از امام صادق علیه‏السلام - جز یک حدیث نقل ننموده است(62). او، هم دارای شهرت و شخصیت اجتماعی بود و هم یکی از دانشمندان رجال علمی زمان خود به شمار می ‏رفت و تألیفاتی به قرار زیر داشت:
1- ماسئل عنه الصادق علیه‏السلام -من الملاحم(63)/2- مناظرة الشّاک بحضرته(64)/3- مسائلی که از محضر امام کاظم علیه‏السالم - فرا گرفته بود(65)/علی بن یقطین با استفاده از مقام و موقعیت اجتماعی و سیاسی که داشت، منشأ خدمات ارزنده‏ای برای شیعه بود و چنانکه خواهیم گفت، پناهگاه استواری برای شیعیان به شمار می ‏رفت/
وزارت علی بن یقطین، چتر حمایتی برای شیعیان‏:
در زمان حکومت منصور و هارون، قیامهای مسلحانه پی در پی و متناوب علویان و بنی هاشم با شکست روبرو گردید و با شهادت رهبران این نهضتها و شکست نیروهای طرفدار آنان، عملاً ثابت شد که در آن شرائط، هرگونه اقدام حادّ و مسلحانه محکوم به شکست است باید مبارزه را از طریق دیگری شروع کرد/ از این نظر پیشوای هفتم از دست زدن به اقدامات حادّ و تند چشم‏پوشیده بود و تنها به سازندگی افراد، بیداری افکار، معرفی ماهیت پلید حکومت عباسی و گسترش هرچه بیشتر افکار تشیع در سطوح مختلف جامعه می ‏اندیشید . براساس همین برنامه بود که امام با وجود تحریم عمومی همکاری با آن حکومت ستمگر، استثنأاً با اشتغال مناصب مهم به وسیله رجال شایسته و پاک شیعه مخالفت نمی ‏کرد، زیرا این کار از یک سو موجب رخنه آنان در دستگاه حکومت بود، و از سوی دیگر باعث می ‏شد مردم بویژه شیعیان زیر چتر حمایت آنان قرار گیرند/به قدرت رسیدن علی بن یقطین در دستگاه حکومت هارون نیز جزئی از این برنامه بود. علی برخلاف پدرش، که از طرفداران بنی عباس بود و اعتقادی به مسئله امامت (رهبری امت از دیدگاه تشیع) نداشت، از شیعیان آگاه و استوار، و بینش او بینش یک شیعه راستین بود(66). به طوری که مسئله «انتظار»، یعنی امید به ظهور حکومت «حق» و «عدل» که لازمه آن «نفی » مشروعیّت حکومت ستمگر موجود بود، پایگاه فکری او را تشکیل می ‏داد. این معنا از گفتگوهایی که روزی میان او و پدرش رخ داد، بخوبی روشن می ‏گردد. روزی یقطین به پسرش گفت:
چگونه آنچه پیشوایان شما درباره ما (بنی عباس) پیشگویی کرده‏اند ، همه عملی شد، ولی آنچه درباره شما (شیعیان و پیروزی حکومت موعود شما) گفته شده عملی نگردیده است؟
علی پاسخ داد:
آنچه درباره شما و ما گفته شده، از منبع واحدی است، منتها چون حکومت شما در زمان حاضر است، از این جهت درباره شما با روشنی و بدون ابهام پیشگویی شده است و دیدید که درست از آب درآمد ، ولی چون هنوز وقت حکومت موعود ما نرسیده است، ما امید و آرزوی آن را داریم، و اگر پیشوایان ما می ‏گفتند:
حکومت خاندان پیامبر 6 مثلاً پس از دویست یا سیصد سال خواهد بود، چه بسا دلها (به واسطه طولانی بودن این مدت) سخت می ‏گردید و از ایمان مردم نسبت به آن کاسته می ‏شد ولی (برای اینکه امید مردم استوار گردد) پیشوایان ما (وقت آن را تعیین نکرده) گفتند:
به همین زودی خواهد رسید و از این رهگذر مردم را امیدوار ساخته فرج و ظهور امام را نزدیک معرفی نمودند(67)/باتوجه به این سوابق، اهمیت به قدرت رسیدن علی بن یقطین در دستگاه حکومت هارون بخوبی روشن می ‏گردد.

موافقت مشروط امام‏:

علی بن یقطین با موافقت امام کاظم علیه‏السلام - وزارت هارون را پذیرفت (68). بعدها نیز چندین بارخواست استعفا نماید، ولی امام او را از این تصمیم منصرف کرد(69) . هدف امام از تشویق علی به تصدی این منصب، حفظ جان و مال و حقوق شیعیان و کمک به نهضت سرّی آنان بود. امام کاظم علیه‏السلام - به وی فرمود:
یک چیز را تضمین کن تا سه چیز را برای تو تضمین کنم، علی پرسید:
آنها کدامند؟
امام فرمود:
سه چیزی که برای تو تضمین می ‏کنم این است که:
1- هرگز با شمشیر (و به دست دشمن) کشته نشوی
2- هرگز تهیدست نگردی
3- هیچوقت زندانی نشوی
و اما آنچه تو باید تضمن کنی این است که هر وقت یکی از شیعیان ما به تو مراجعه کرد، هر کاری و نیازی داشته باشد، انجام بدهی و برای او عزت و احترام قائل شوی . پسر یقطین قبول کرد، امام نیز شرائط بالا را تضمین نمود(70)/امام ضمن این گفتگوها فرمود:
مقام تو، مایه عزت برادران (شیعه)تو است، و امید است خداوند به وسیله تو شکستگیها را جبران و آتش فتنه مخالفان را خاموش سازد/باری علی بن یقطین به پیمان خود وفادار بود و در تمام مدتی که عهده‏دار این سمت بود دژی استوار و پناهگاهی مطمئن برای شیعیان به شمار می ‏رفت و در آن شرائط دشوار، در تأمین اعتبارات لازم برای حفظ حیات و استقلال شیعیان، نقشی مؤثر ایفا می ‏کرد.

یک مأموریت سرّی خطرناک‏:

علی بن یقطین به طور سرّی «خمس» اموال خود را به حضور پیشوای هفتم می ‏فرستاد و گاهی در شرائط باریک و خطرناک، اموالی برای آن حضرت می ‏فرستاد. دو نفر از یاران او نقل می ‏کنند که روزی علی بن یقطین ما را احضار کرد و اموال و نامه‏هایی به ما داد و گفت:
دو مرکب سواری بخرید و از بیراهه بروید و این اموال و نامه‏ها را به امام ابی الحسن علیه‏السلام -(حضرت کاظم) برسانید، به طوری که کسی از وضع شما آگاه نشود/این دو نفر می ‏گویند:
به کوفه آمدیم و مرکب سواری خریدیم و توشه راه تهیه نمودیم و از بیراهه حرکت کردیم تا آنکه به سرزمین «بطنُ الرّمَه» رسیدیم و چهارپایان را بستیم و برای آنها علوفه گذاشتیم و برای صرف غذا نشستیم. در این هنگام سواره‏ای همراه شخصی دیگر، نمایان گردید. وقتی نزدیک شد، دیدیم امام کاظم - علیه‏السلام - است! از جا برخاسته سلام کردیم و اموال و نامه‏ها را تحویل دادیم، در این هنگام امام نامه‏هایی را بیرون آورد و به ما داد و فرمود:
اینها جواب نامه‏های شما است/گفتیم:
غذا و توشه ما تمام شده است، اگر اجازه فرمایید به مدینه برویم تا هم پیامبر را زیارت کنیم و هم توشه تهیه نماییم/فرمود:
آنچه از توشه شما باقی مانده بیاورید، توشه را بیرون آوردیم، آن را با دست زیر و رو کرد و فرمود:
این شما را تا کوفه می ‏رساند/امام رفتن ما را به مدینه صلاح تشخیص نداد و فرمود:
شما (در واقع) پیامبر را دیدید، اینک در پناه خدا بر گردید(71)/

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:18 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

تقویت بنیه اقتصادی شیعیان‏:

بی ‏شک هر جمعیت و گروهی که هدف مشترکی دارند، برای سازماندهی و شکل‏بندی نیروهای خود، جهت پیشبرد هدفهای مشترک، نیاز به منابع مالی دارند، چه، در صورت قطع عواید مالی ، هرگونه فعالیت و جنبشی فلج می ‏گردد. شیعیان نیز براساس این اصل کلی ، برای ادامه حیات و تعقیب آرمانهای مقدس خود، همواره نیازمند پشتوانه مالی بودند، ولی در ادوار مختلف تاریخ بویژه نیروهای مبارز آنان همواره در فشار اقتصادی به سرمی ‏بردند و حکومتهای وقت، به منظور تضعیف نیروهای آنان، غالباً آنان را از راه های گوناگون در فشار اقتصادی قرار می ‏دانند/در این زمینه علاوه بر گرفتن «فدک» از فاطمه زهرا سلام اللّه علیها که انگیزه سیاسی داشت و هدف از آن تضعیف اقتصادی موضع امیرمؤمنان علیه‏السلام - و بنی هاشم بود، نمونه‏های فراوانی در تاریخ اسلام به چشم می ‏خورد که یکی از آنها روش معاویه در قبال شیعیان بویژه بنی هاشم، بود. یکی از تاکتیکهایی که معاویه به منظور اخذ بیعت از «حسین بن علی علیه‏السلام -» برای ولیعهدی یزید، به آن متوسل شد، خودداری وی از پرداخت هرگونه عطیه به بنی هاشم از بیت‏المال در جریان سفر وی به مدینه بود تا بدین وسیله او را زیر فشار گذاشته وادار به بیعت کند(72)/نمونه دیگر ، فشار اقتصادی «ابو جعفر منصور» (دومین خلیفه عباسی ) بود منصور برنامه سیاه تحمیل گرسنگی و فلجسازی اقتصادی را در سطح وسیع و گسترده‏ای به اجرا گذاشت و هدف او این بود که مردم، نیازمند و گرسنه و متکی به او باشند و همیشه در فکر سیر کردن شکم خود بوده مجال اندیشه در مسائل بزرگ اجتماعی را نداشته باشند. او روزی در حضور جمعی از خواص درباریان بالحن زننده‏ای انگیزه خود را از گرسنه نگهداشتن مردم چنین بیان کرد:
«عربهای چادر نشین در ضرب‏المثل خود ، خوب گفته‏اند که:
سگ خود را گرسنه نگهدار تا به طمع نان دنبال تو بیاید»(73)!! در این فشار اقتصادی سهم شیعیان و علویان بیش از همه بود، زیرا آنان همیشه پیشگام و پیشاهنگ مبارزه با خلفای ستمگر بودند/باری دوران خلافت هارون نیز از این برنامه کلی مستثنا نبود، زیرا او با قبضه بیت‏المال مسلمانان و صرف آن در راه هوسرانیها و بوالهوسیها و تجمل‏پرستیهای خود و اطرافیانش، شیعیان را از حقوق مشروع خود محروم کرده بود و از این راه نیروهای آنان را تضعیف می ‏کرد/علی ‏بن‏یقطین، یار وفادار و صمیمی پیشوای هفتم که بر رغم کارشکنیهای مخالفان شیعه، اعتماد هارون را جلب نموده و وزارت او را در کشور پهناور اسلامی به عهده گرفته بود، به این مطلب بخوبی توجه داشت، و با استفاده از تمام امکانات، از هر کوششی در حمایت و پشتیبانی از شیعیان دریغ نمی ‏ورزید؛ مخصوصاً در تقویت بنیه مالی شیعیان و رساندن «خمس» اموال خود (که جمعاً مبلغ قابل توجهی را تشکیل می ‏داد و گاهی بالغ بر صد تا سیصد هزار درهم می ‏شد)(74) به پیشوای هفتم کوشش می ‏کرد و می ‏دانیم که خمس، در واقع پشتوانه مالی حکومت اسلامی است/پسر علی بن یقطین می ‏گوید:
امام کاظم علیه‏السلام - هرچیزی لازم داشت یا هر کار مهمی که پیش می ‏آمد، به پدرم نامه می ‏نوشت که فلان چیز را برای من خریداری کن یا فلان کار را انجام بده ولی این کار را به وسیله «هشام بن حکم» انجام بده، و قید همکاری هشام، فقط در موارد مهم و حساس بود(75)/در سفری که امام کاظم علیه‏السلام - به عراق نمود، علی از وضع خود به امام شکوه نموده گفت:
آیا وضع و حال مرا می ‏بینید (که در چه دستگاهی قرار گرفته و با چه مردمی سر و کار دارم؟) امام فرمود:
خداوند مردان محبوبی در میان ستمگران دارد که به وسیله آنان از بندگان خوب خود حمایت می ‏کند و تو از آن مردان محبوب خدایی (76)/بار دیگر که علی ، در مورد همکاری با بنی عباس، از پیشوای هفتم علیه‏السلام - کسب تکلیف نمود، امام فرمود:
اگر ناگزیری این کار را انجام بدهی مواظب اموال شیعیان باش/علی ‏بن‏یقطین فرمان امام را پذیرفت، و روی همین اصل، مالیات دولتی را برحسب ظاهر از شیعیان وصول می ‏کرد، ولی مخفیانه به آنان مسترد می ‏نمود(77)و علت آن این بود که حکومت هارون یک حکومت اسلامی نبود که رعایت مقررات آن بر مسلمانان واجب باشد. حکومت و ولایت از طرف خدا از آن موسی بن جعفر علیه‏السلام - بود که پسر یقطین به دستور او امول شیعیان را مسترد می ‏کرد.

نُوّاب حجّ‏:

یکی از افتخارات علی ‏بن‏یقطین در تاریخ، این است که همه ساله عده‏ای را به نیابت از طرف خود، به زیارت‏خانه خدا می ‏فرستاد و به هرکدام ده تا بیست هزار درهم می ‏پرداخت(78).تعداد این عده در سال بالغ بر 150 نفر و گاهی بالغ بر 250 و یا 300 نفر می ‏شد(79)/این عمل، باتوجه به اهمیت و فضیلت خاص عمل حج در آیین اسلام، بی شک نمودار ایمان و پارسایی ویژه علی ‏بن‏یقطین به شمار می ‏رود، ولی با در نظر گرفتن تعداد قابل توجه این عده، و نیز با نگرش به مبالغ هنگفتی که علی به آنان می ‏پرداخته، مسئله، عمق بیشتری پیدا می ‏کند/اگر از گروه نایبان حج و مبلغی که به آنها پرداخت می ‏شد، میانگین بگیریم و مثلاً تعداد آنان را 200 نفر در سال، و مبلغ پرداختی را ده هزار درهم بگیریم، جمعاً مبلغی در حدود دو میلیون درهم را تشکیل می ‏دهد/از طرف دیگر، این مبلغ که هر سال پرداخت می ‏شد، مسلماً گوشه‏ای از مخارج سالیانه علی بن یقطین و از مازاد هزینه‏های جاری و باقیمانده پرداخت حقوق مالی مثل زکات و خمس و سایر صدقات مستحبی و بخشش ها و امثال اینها بوده است/با این حساب تقریبی ، جمع عواید علی بن یقطین چه مقدار می ‏بایست باشد تا کفاف این مبالغ را بدهد؟
در میان دانشمندان شیعه ظاهراً «مرحوم شیخ بهائی » نخستین کسی است که به این مسئله توجه پیدا کرده است. او نکته لطیف این مطلب را چنین بیان می ‏کند:
گمان می ‏کنم امام کاظم علیه‏السلام - اجازه تصرف در خراج و بیت‏المال مسلمانان رابه علی بن یقطین داده بود و علی از این اموال، به عنوان اجرت حج، به شیعیان می ‏پرداخت تا بهانه‏ای برای ایراد و اعتراض به دست مخالفان ندهد(80). بنابراین عمل اعزام نواب حج، در واقع یک برنامه حساب شده و منظم بود و علی ، زیر پوشش این کار، بنیه اقتصادی شیعیان را تقویت می ‏نمود/مؤید این مطلب این است که در میان نواب حج، شخصیتهای بزرگی مثل «عبدالرحمن بن حجاج» و «عبدالله بن یحیی کاهلی »(81) به چشم می ‏خوردند که از یاران خاص و مورد علاقه امام بودند و طبعاً مطرود دستگاه حکومت و محروم ازمزایا!(82) نکته دیگری که در این برنامه علی بن یقطین به نظر می ‏رسد، شرکت دادن شیعیان بخصوص بزرگان آنان، در کنگره بزرگ حج بود تا از این رهگذر به معرفی چهره شیعه و بحث و مناظره با فرقه‏های دیگر بپردازند و یک موج فرهنگی شیعی به وجود آورند.
این لباس را نگهدار! علی بن یقطین در پرتو این خدمات، همواره مورد تأیید و حمایت بی ‏دریغ امام کاظم علیه‏السلام - بود و چندین بار در اثر تدبیر امام از خطر قطعی رهایی یافت که یکی از آنها چنین بوده است:
یک سال هارون تعدادی لباس به عنوان خلعت به علی بخشید که در میان آنها یک لباس خز مشکی رنگ زربفت از نوع لباس ویژه خلفا به چشم می ‏خورد. علی اکثر آن لباسها را که لباس گرانقیمت زربفت نیز جز آنها بود، به امام کاظم علیه‏السلام - اهدا کرد و همراه لباسها اموالی را نیز که قبلاً طبق معمول به عنوان «خمس» آماده کرده بود، به محضر امام فرستاد.
حضرت همه اموال و لباسها را پذیرفت، ولی آن یک لباس مخصوص را پس فرستاد، و طی نامه‏ای نوشت:
این لباس را نگهدار و از دست مده، زیرا در حادثه‏ای که برایت پیش می ‏آید به دردت می ‏خورد/علی ‏بن‏یقطین از راز رد آن لباس آگاه نشد، ولی آن را حفظ کرد. اتفاقاً روزی وی یکی از خدمتگزاران خاص خود را به علت کوتاهی در انجام وظیفه، تنبیه و از کار برکنار کرد. آن شخص که از ارتباط علی با امام کاظم علیه‏السلام -و اموال و هدایایی که او برای حضرت می ‏فرستاد، آگاهی داشت، از علی نزد هارون سعایت کرد و گفت:
او معتقد به امامت موسی بن جعفر است و هرساله خمس اموال خود را برای او می ‏فرستد.
آنگاه داستان لباسها را گواه آورد و گفت:
لباس مخصوصی را که خلیفه در فلان تاریخ به او اهدا کرده بود، به موسی بن جعفر داده است. هارون از شنیدن این خبر سخت خشمگین شد و گفت:
حقیقت جریان را باید به دست بیاورم و اگر ادعای تو راست باشد خون او را خواهم ریخت. آنگاه بلافاصله علی را احضار کرد و از آن لباس پرسش نمود. وی گفت:
آن را در یک بقچه گذاشته‏ام و اکنون محفوظ است. هارون گفت:
فوراً آن را بیاور! پسر یقطین فورا یکی از خدمتگزاران خود را فرستاد و گفت:
به فلان اطاق خانه ما برو و کلید آن را از صندوقدار بگیر و در اطاق را باز کن و سپس در فلان صندوق را باز کن و بقچه‏ای را که در داخل آن است با همان مهری که دارد به اینجا بیاور/ طولی نکشید که غلام، لباس را به همان شکل که قبلاً مهر شده بود آورد و در برابر هارون نهاد. هارون دستور داد مهر آن را بشکنند و سرآن را باز کنند. وقتی که بقچه را باز کردند دید همان لباس است که عیناً تا شده باقی مانده است!خشم هارون فرو نشست و به علی گفت:
بعد از این هرگز سخن هیچ سعایت کننده‏ای را درباره تو باور نخواهم کرد، و آنگاه دستور داد جایزه ارزنده‏ای به او دادند و شخص سعایت کننده را سخت تنبیه کردند!(83)

آرمان تشکیل حکومت اسلامی ‏:

هارون می ‏دانست که موسی بن جعفر علیه‏السلام - و پیروانش، وی را غاصب خلافت پیامبر و زمامدار ستمگری می ‏دانند که بازور و قدرت سرنوشت مسلمانان را در دست گرفته است، و اگر روزی قدرت رزم با او را به دست آوردند، در نابودی حکومت او لحظه‏ای درنگ نخواهند کرد. گفتگوی زیر که میان پیشوای هفتم و هارون رخ داده بخوبی از اهداف عالی امام در زمینه تشکیل حکومت اسلامی ، و نیز از نیات پلید هارون پرده بر می ‏دارد/روزی هارون (شاید به منظور آزمایش و کسب آگاهی از آرمان پیشوای هفتم) به آن حضرت اعلام کرد که حاضر است «فدک» را به او برگرداند. امام فرمود:
در صورتی حاضرم فدک را تحویل بگیرم که آن را با تمام حدود و مرزهایش پس بدهی !هارون پرسید:
حدود و مرزهای آن کدام است؟
امام فرمود:
اگر حدود آن را بگویم هرگز پس نخواهی داد/هارون اصرار کرد و سوگند یاد نمود که این کار را انجام خواهد داد. امام‏حدود آن را چنین تعیین فرمود:
حد اولش، عدن؛ حد دومش، سمرقند؛ حد سومش، آفریقا؛ و حد چهارم آن نیز مناطق ارمنیه و بحر خزر است/ هارون که با شنیدن هر یک از این حدود، تغییر رنگ می ‏داد و بشدت ناراحت می ‏شد، با شنیدن حدود چهارگانه، نتوانست خود را کنترل کند و با خشم و ناراحتی گفت:
با این ترتیب چیزی برای ما باقی نمی ‏ماند! امام فرمود:
می ‏دانستم که نخواهی پذیرفت و به همین دلیل از گفتن آن امتناع داشتم!(84) امام با این پاسخ می ‏خواست به هارون بگوید:
فدک رمزی از مجموع قلمرو حکومت اسلامی است، و اصحاب سقیفه که فدک را از دختر و داماد پیامبر علیهما السلام - گرفتند، این کار آنان در حقیقت جلوه‏ای از مصادره حق حاکمیت اهل بیت عصمت و طهارت سلام‏اللّه علیهم اجمعین - بود، بنابراین اگر قرار باشد حق ما را به ما برگردانی ، باید همه قلمرو حکومت اسلامی را در اختیار ما بگذاری / این گفتگو، هدفهای بزرگ امام را بخوبی نشان می ‏دهد.

جمع‏آوری بیت ‏المال‏:

از طرف دیگر، گرچه حکومت و قدرت ظاهری در دست هارون بود، اما حکومت او فقط بر «تن»ها بود و در «دل»های مردم جا نداشت، اما حکومت بر «دل»ها و «قلب»ها از آن پیشوای هفتم بود و در پرتو محبوبیت گسترده آن حضرت در افکار عمومی ، مسلمانان مبارز و روشن‏بین ، خمس اموال خود، و دیگر اموال متعلق به بیت‏المال را به محضر آن حضرت می ‏فرستادند و این معنا بر هارون پوشیده نبود، زیرا او از طریق جاسوسان خویش گزارشهایی دریافت می ‏کرد مبنی بر اینکه از چهار گوشه کشور پهناور اسلامی ، اموال و وجوه اسلامی به سوی امام موسی بن جعفر سرازیر می ‏گردد، به طوری که از صندوق بیت‏المال تشکیل داده است(85).

پی نوشت:

1-1-عبدالرحمن‏السبوطی ، تاریخ‏الخلفأ، بغداد، مکتبةالمثنی ، ص 259/
2-1-حاج شیخ عباس قمی ، الأنوارالبهیة، مشهد، مؤسسه منشورات دینی مشهد، ص 170/
3-1-مختصر تاریخ‏العرب، ط 2، تعریب:عفیف‏البعلبکی ، بیروت، دارالعلم‏للملایین،1967 م، ص 209/ 4-1-الصواعق‏المحرقة، قاهره، مکتبةالقاهره، ص 203/
1- ابن واضح، تاریخ یعقوبی ، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریة، 1384 ه .ق، ج 3، ص 132/
2-مسعودی ، مروج‏الذهب، بیروت، دارالأندلس، ج 3، ص 312/
3-سید امیر علی ،مختصر تاریخ‏العرب، ط 2، تعریب:عفیف‏البعلبکی ، بیروت، دارالعلم‏للملایین، 1968 م، ص 213/
4-عبدالرحمن‏السیوطی ، تاریخ‏الخلفأ، بغداد، مکتبةالمثنی ‏، ص 277/
5-ابن اثیر، الکامل فی ‏التاریخ، بیروت، دار صادر، ج 6، ص 73- ابن طقطقا، الفخری ، بیروت، دارصادر، ص 185/
6-شریف‏القرشی ، باقر، حیاةالاًّمام موسی بن جعفر، ط 2، نجف، مطبعةالآداب، 1389 ه .ق، ج 1، ص 436/
7-ابن واضح، تاریخ یعقوبی ، نجف، منشورات‏المکتبة الحیدریة ، 1384 ه .ق، ج 3، ص 137/
8-شریف‏القرشی ، همان کتاب، ص 442/9-ابن اثیر، همان کتاب، ج 6، ص 84/
10-قُل اِنّما حَرّمَ رَبّی َ الفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ و الْاًّثمَ وَالْبَغْی َ بِغَیْرِ الحَقّ...(سوره اعراف:33)/
11-یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِر قُلْ فیهِما اِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ اِئْمُهُا اَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما...(سوره بقره:219)/
12-گویا مقصود وی این بود که به حکم قرابتی که میان بنی هاشم هست، علم و دانش امام کاظم برای مهدی نیز موجب افتخار است/
13-کلینی ، الفروع من الکافی ، تهران، دارالکتب‏الاًّسلامیْ، ج 6، ص 406/
14-مسعودی ، همان کتاب، ص 324/
15-مسعودی ، مروج‏الذهب، بیروت، دارالأندلس، ج 3، ص 325.- ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، بیروت، دار احیأالتراث‏العربی ،ج 5، ص 184/
16-عبدالرحمن‏السیوطی ، تاریخ الخفأ، بغداد، مکتبْالمثنی ‏، ص 279/
17-ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 6، ص 102/
18-ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، همان کتاب، ص 160/
19-ابوالفرج‏ الاًّصفهانی ، همان کتاب، ج 5، ص 163/
20-ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، همان کتاب، ص 185/
21-ابن واضح، تاریخ یعقوبی ، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریه، 1384 ه .ق، ج 3، ص 142/
22-وی حسین بن علی بن حسن بن علی بن ابی طالب است و چون در سرزمینی بنام «فخ» در 6 میلی مکه در جنگ با سپاهیان خلیفه عباسی به قتل رسید، به «صاحب فخ» یا «شهید فخ» مشهور گردید/
23-محمد بن جریر الطبری ، تاریخ الأمم والملوک، بیروت، دارالقاموس الحدیث،ج 10، ص 25- ابوالفرج الاًّصفهانی ، مقاتل الطالبیین، نجف، منشورات المکتبةالحیدیة، 1385 ه .ق، ص 294-295- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصاد، ج 6، ص 90/
24-پس از شهادت حسین بن علی ، هنگامی که سر بریده او را به مدینه آوردند، پیشوای هفتم از مشاهده آن سخت افسرده شد و با تأثر و اندوه عمیق فرمود:به خدا سوگند او یک مسلمان نیکوکار بود، او بسیار روزه می ‏گرفت، فراوان نماز می ‏خواند، با فساد و آلودگی مبارزه می ‏نمود، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را انجام می ‏داد،او در میان خاندان خود بی ‏نظیر بود (ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، مقاتل‏الطالبیین، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریة، 1385 ه .ق، ص 302)/
25-ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، همان کتاب، ص 285/
26-ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 6، ص 93- محمد بن جریر الطبری ، تاریخ الأمم والملوک، بیروت، دارالقاموس الحدیث، ج 10، ص .28 پس از شکست سپاه حسین صاحب فخ، و شهادت او، «یحیی بن عبدالله»با گروهی به «دیلم» رفت و در آنجا به فعالیت پرداخت و مردم آن منطقه به او پیوستند و نیروی قابل توجهی تشکیل دادند، ولی هارون بادسائسی او را به بغداد آورد و به طرز فجیعی به قتل رسانید. مشروح شهادت او را در فصل «نیرنگهای هارون» خواهیم آورد/
27-مجلسی ، بحارالأنوار، تهران، المکتبةالاًّسلامیة، 1385 ه .ق، ج 48، ص 165/
28-مجلسی ، همان کتاب، ص 169- کلینی ، الأصول من الکافی ، تهران، مکتبةالصدوق، 1381 ه .ق، ج 1، ص 366- ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، مقاتل الطالبیین، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریة، 1385 ه .ق، ص 298/
29-مجلسی ، همان کتاب ج 48، ص 151/
30-گرچه بنی ‏امیه چنین دستاویزی برای تصاحب خلافت در دست نداشتند، اما به طرق دیگری در صدد کسب محبوبیت در افکار عمومی بودند. اقدامات مزورانه معاویه در زمینه جعل حدیث به نفع خود، و خریدن محدثان دروغ‏پرداز و مزدور، گوشه‏ای از تلاشهای پرتزویر حکومت بنی ‏امیه به شمار می ‏رود/
31-انا امام القلوب و انت امام الجسوم.(ابن حجر هیتمی ،الصواعق‏المحرقه، قاهره، مکتبةالقاهره، ص 204)/
32-السلام علیک یا رسول الله، السلام علیک یا ابن عم!
33-السلام علیک یا رسول الله، السلام علیک یا ابة (شیخ مفید، الاًّرشاد، قم، مکتبة بصیرتی ، ص 298-ابن اثیر الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 6،ص 164- ابن اثیر، البدایة والنهایة، ط 2، بیروت، مکتبة المعارف، 1977 م، ج 10، ص 183- ابن حجر هیتمی ، همان کتاب، ص 204)/
34-وَ وَهَبا لَهُ اِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ کلاّ هَدَیْنا مِنْ قَبْلُ وَمِنْ ذُرّیَتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ وَ اَیّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسی ‏ وَ هارُونَ وَ کَذالِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنینَ وَ زَکَریّا وَ یَحْیی ‏ وَ عیسی ‏ کُلّ مِنَ الصّالِحین (سوره انعام:85 و 86)/
35-شبلنجی ، نورالأبصار، قاهره، مکتبْالمشهدالحسینی ، ص 149-ابن صبّاغ مالکی ، الفصول‏المهمة، نجف، مکتبةدارالکتب‏التجاریة، ص 220-ابن حجر هیتمی ، همان کتاب، ص .203 امام در این گفتگو غیر از آیه مزبور با آیه مباهله نیز استدلال کرد که طی آن امام حسن و امام حسین با تعبیر «ابنائنا» فرزندان پیامبر شمرده شده‏اند/
36-مجلسی ، همان کتاب، ج 48، ص 127/
37-سَاَصرِفُ عَنْ آیاتِی َ الَذینَ یَتَکَبّرُونَ فی الأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقّ وَ اِنْ یَرَوْا کُلّ آیٍَْ لایُؤمِنُوابِها وَ اِنْ یَرَواْ سِبیلَ الرّشاد لا یَتّخِذوُهُ سَبیلاً وَ اِنْ یَرَوْا سَبیلَ الْغَی ّ یَتّخِذُوهُ سَبیلاً ذلِک بِاَنّهُمْ کَذّبوُا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنْها غافِلینَ (سوره اعراف:146)/
38-مجلسی ، همان کتاب، ج 48، ص 138 - عیاشی ، تفسیر عیاشی ، قم، المطبعةالعلمیة، ج 2، ص 30/
39-دکتر صاحب الزمانی ، ناصرالدین، آنسوی چهره‏ها، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطائی ، 1343 ه .ش، ص 31/
40-جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر، 1336 ه .ش، ج 5، ص162/
41-جرجی زیدان، همان کتاب، ص 173/
42-جرجی زیدان، همان کتاب، ص 163/
43-دکتر الوردی ، علی ، نقش وعاظ در اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی ، تهران، انتشارات مجله ماه نو، ص 39/
44-احمد امین این قسمت را از ابوالفرج اصفهانی در کتاب الأغانی (ج 5، ص 241) نقل می ‏کند/
45-امین، احمد، ضحی الاًّسلام، ط 7، قاهره، مکتبةالنهضةالمصریة، ج 1، ص 112-113، با اندکی تلخیص/
46-امین، همان کتاب، ج 2، ص 162-163/
47-ماشئت لا ما شأت الأقدارفاحکم فانت الواحد القهار! (جرجی زیدان، تاریخ تمدن‏ اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر، 1336 ه .ش، ج 4، ص 242)/
48-دکتر الوردی ، علی ، نقش وعاظ در اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی ، تهران، انتشارات مجله ماه نو، ص 55/
49-ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، مقاتل الطالبین، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریة، 1385 ه .ق، ص .308 مرحوم کلینی در کتاب کافی (ج 1، ص 366) نامه‏ای از یحیی بن عبدالله خطاب به امام موسی بن جعفر علیه‏السلام - نقل می ‏کند که یحیی در آن، روش آن حضرت و پدر ارجمندش امام صادق علیه‏السلام - را مورد انتقاد قرار داده و امام پاسخ تندی به او داده است. مرحوم علامه مامقانی در کتاب خود (تنقیح المقال، تهران، انتشارات جهان، ج 3، ماده یحیی )با اشاره به این نامه می ‏گوید:سند این روایت غیر قابل خدشه است، ولی مضمون این روایت مخالف چیزی است که درباره یحیی اطلاع داریم (یعنی شاید اشتباهی از راویان حدیث باشد). امّا مؤلف کتاب «حیاةالاًّمام موسی بن جعفر» اثبات می ‏کند که این روایت قابل اعتماد نیست، زیرا اولاً مرسل است و ثانیاً در سند آن افرادی هستند که ناشناخته‏اند و در کتب رجال اسمی از آنها نیست (حیاةالاًّمام موسی بن جعفر، ط 2، نجف، مطبعةالآداب، 1390 ه .ق، ج 2، ص 99)/
50-وی وهب بن وهب ابوالبختری قرشی مدنی است که در بغداد سکونت داشت و در زمان خلافت مهدی عباسی ، از طرف او مدتی قاضی دادرسیی ارتش بود و سپس در مدینه به قضأ اشتغال داشت. ابوالبختری فردی آلوده و منحرف و دروغگو بود و احادیث وی از نظر بزرگان علم حدیث، فاقد ارزش و اعتبار است (شمس‏الدین‏الذهبی ، محمد، میزان الاًّعتدال فی نقد الرجال، ط 1، قاهره، مطبعة السعادة، 1325 ه .ق، ج 3، ص 278)/
51-یحیی بن عبدالله قبلاً امان‏نامه را به «مالک بن انس» و برخی دیگر از فقهای آن روز ارائه کرده بود و آنان صحت و اعتبار آن را تأیید کرده بودند/
52-امین، احمد، ضحی الاًّسلام، ط 7، قاهره، مکتبة النهضةالمصریة، ج 2، ص 203/
53-امین، همان کتاب، ج 2، ص 204/
54- شریف القرشی ، باقر، حیاةالاًّمام موسی بن جعفر، ط 2، نجف، مطبعةالآداب، ج 2، ص .100 نیز ر.ک به:دکتر الوردی ، نقش و عاظ در اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی ، تهران، انتشارات مجله ماه نو، ص 52/
55-علاوه بر این، او را از سمت قضأ برکنار کرد(امین، همان کتاب، ج 1، ص 204)/
56-چگونگی قتل یحیی مورد اختلاف است (شریف القرشی ، همان کتاب ج 2، ص 100)/«یعقوبی » می ‏نویسد:یحیی از شدت گرسنگی در زندان جان سپرد. یکی از کسانی که با یحیی زندانی بوده می ‏گوید:ما هر دو در یک محل زندانی بودیم و سلولهای ما، در کنار هم قرار داشت و گاهی یحیی از پشت دیوار کوتاهی که میان ما فاصله بود، با من گفتگو می ‏کرد. روزی گفت:امروز نُه روز است که به من آب و غذا نداده‏اند! روز دهم مأمور ویژه او وارد سلول وی شد و سلول را تفتیش کرد، سپس لباسهای او را از تنش در آورد و او را تفتیش بدنی کرد، از زیر لباسهای او یک چوبه نی پیدا کرد که داخل آن روغن ریخته بودند (که گویا یحیی گاهی از شدت گرسنگی مقداری از آن می ‏مکیده و به این وسیله سدّ جوع می ‏کرده است). مأمور، نی را از او گرفت، و به دنبال آن یحیی بی ‏رمق نقش زمین شد و جان به جان آفرین تسلیم کرد!(تاریخ یعقوبی ، نجف، منشورات‏المکتبةالحیدریة، 1384 ه .ق، ج 3، ص 145)/
57-می ‏گویند:در آن زمان کسی قاضی ‏القضات بود که به تعبیر امروز سمت وزارت دادگستری ، ریاست دیوان عالی داشت. مدعی العمومی دیوان کشور، پستهای قضائی ارتش، و محکمه انتظامی دیوان کیفر را یکجا به عهده داشت. باتوجه به این پستهای حساس و مهم، اهمیت قاضی ابو یوسف در دستگاه حکومت هارون بخوبی روشن می ‏گردد. پیداست این همه اختیارات و پستها را بی ‏جهت به کسی واگذار نمی ‏کردند!
58-عبدالرحمن السیوطی ، تاریخ الخلفأ، بغداد، مکتبةالمثنی ‏، ص 291/
59-ابن کثیر البدایة و النهایة، ط 2، بیروت، مکتبة المعارف، 1977 م، ج 10، ص 216/
60-شیخ طوسی ، الفهرست، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی ، ص 234/
61- طوسی ، همان کتاب، ص 234- نجاشی ، فهرست اسمأ مصنفی الشیعة، قم، مکتبةالداوری ، ص 194/
62-نجاشی ، همان کتاب، ص 195/
63- پیشگوییهای امام صادق علیه‏السلام - از حوادث و فتنه‏های آینده در پاسخ سؤالاتی که در این زمینه از آن حضرت شده بود/
64-مناظره با یکی از شکّاکان در حضور امام/
65-طوسی ، همان کتاب، ص 34/
66-ابن ندیم در فهرست خود، یقطین پدر علی را شیعه معرفی نموده و بعضی از دانشمندان بزرگ گذشته و معاصر شیعه نیز سخنان او را، بدون ذکر مأخذ، نقل کرده‏اند، ولی برخی از محققان معاصر ثابت نموده‏اند که پدر علی شیعه نبوده است (تستری ، محمد تقی ، قاموس الرجال، تهران، مرکز نشر کتاب، ج 7، ص 90)/
67-نعمانی ، ابن ابی زینب، کتاب الغیبة، تهران، مکتبةالصدوق، ص .295 علی بن یقطین این معنا را از پیشوای هفتم آموخته بود، زیرا روزی عین این سؤال را از آن حضرت پرسید، و امام همین پاسخ را داد (نعمانی ، همان کتاب، ص 296، پاورقی ، به نقل از علل الشرایع)/
68-طوسی ، اختیار معرفةالرجال، تحقیق:حسن المصطفوی ، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی ، ص 433/
69-مجلسی ، بحارالأنوار، تهران، المکتبةالاًّسلامیة، 1385 ه .ق، ج 48، ص 158/
70-مجلسی ، همان کتاب، ص 136-طوسی ، همان کتاب، ص 433/
71-طوسی ، همان کتاب، ص 436-437/
72-ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 3، ص 551-ابن قتیبه، الاًّمامة و السیاسة، الطبعةالثالثة،قاهره، مکتبة مصطفی البابی الحلبی ، 1382 ه .ق، ج 1، ص 191/
73-در این زمینه در بخش زندگانی امام صادق علیه‏السلام -بحث کرده‏ایم/
74-طوسی ، همان کتاب، ص 434/
75-طوسی ، همان کتاب، ص 269/
76-طوسی ، همان کتاب، ص 433/
77-مجلسی ، همان کتاب، ج 48، ص
78-طوسی ، همان کتاب، ص 434.این مبلغ که کمتر از این نیز نقل شده است، گویا برحسب شخصیت و موقعیت‏افراد فرق می ‏کرده است/
79-طوسی ، همان کتاب، ص 437 و 434/
80-مامقانی ، تنقیح المثال، تهران، انتشارات جهان، ج 2، ص 317/
81-عبدالرحمن بن حجاج که از محضر امام صادق و امام کاظم علیه‏السلام - نیز بهره‏ها برده بود، از شخصیتهای پاک و برجسته و ممتاز شیعه بود(نجاشی ، فهرست اسمأ مصنفی الشیعة، قم، مکتبةالداوری ، ص 65، مامقانی ، عبداللّه، تنقیح المقال تهران، انتشارات جهان، ص 141 امام ششم به او می ‏فرمود:ای عبدالرحمن با مردم مدینه به گفتگو و بحث علمی بپرداز، زیرا من دوست دارم در میان رجال شیعه، افرادی مثل تو باشند (اردبیلی ، جامع الرواة، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی ، ج 1، ص 447- طوسی ، همان کتاب، ص 442)/عبدالله بن یحیی کاهلی نیز از موقعیّت خاصی در محضر امام کاظم علیه‏السلام - بر خوردار بود، به طوری که امام بارها در مورد او به علی بن یقطین سفارش می ‏نمود، چنانکه روزی به وی فرمود:تأمین رفاه کاهلی و خانواده او را تضمین کن تا بهشت را برای تو تضمین نمایم! (طوسی ، همان کتاب، ص 402) علی نیز طبق دستور امام از هر جهت زندگی کاهلی و افراد خانواده و خویشان او را تا آخر عمر وی تأمین کرده او را زیر پوشش تکفل و حمایت بی ‏دریغ خویش قرار داده بود(طوسی ، همان کتاب، ص 448)/
82-طوسی ، همان کتاب، ص 435/
83-شیخ مفید، الاًّرشاد، قم، مکتبة بصیرتی ، ص 293-شبلنجی ، نور الأبصار، مکتبةالمشهدالحسینی ، ص 150- ابن صبّاغ مالکی ، الفصول المهمة، نجف، مکتبة دارالکتب التجاریة، ص 218-ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، مؤسسه انتشارات علامه، ج 4، ص 289/
84-سبط ابن الجوزی ، تذکرةالخواص، نجف، منشورات المکتبةالحیدریة، 1382 ه .ق، ص 350- ابن شهرآشوب، همان کتاب، ص 320-ابوالفرج‏الاًّصفهانی ، مقاتل الطالبیین، نجف، منشورات المکتبةالحیدریة، 1385 ه .ق، ص 350/
85-مجلسی ، همان کتاب، ج 48، ص 232- شبلنجی ، همان کتاب، ص 151- ابن صبّاغ مالکی ، همان کتاب، ص 220- ابن حجر هیتمی ، الصواعق المحرقه، قاهره، مکتبةالقاهره، ص .204 برای آنکه به حجم و جوهی که از نقاط مختلف به حضور امام ارسال می ‏شد پی ببریم، کافی است به ارقام زیر توجه کنیم:هنگام شهادت امام کاظم علیه‏السلام - مبلغ هفتاد هزار دینار نزد زیاد بن مروان قندی و مبلغ سی هزار دینار در تحویل علی بن حمزه(دو نفر از نمایندگان آن حضرت) بود/علاوه بر اینها مبلغ سی هزار دینار نیز در تحویل عثمان بن عیسی رواسی نماینده امام در مصر بود (مجلسی ، همان کتاب، ج 48، ص 252-253)/

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:17 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

صفات ظاهری و باطنی و اخلاق آن حضرت:

حضرت کاظم (علیه السلام) دارای قامتی معتدل بود .صورتش نورانی و گندمگون و رنگ مویش سیاه و انبوه بود .بدن شریفش از زیادی عبادت ضعیف شد , ولی همچنان روحی قوی و قلبی تابناک داشت .امام کاظم به تصدیق همه مورخان , به زهد و عبادت بسیار معروف بوده است .موسی بن جعفر از عبادت و سختکوشی به عبد صالح معروف و درسخاوت و بخشندگی مانند نیاکان بزرگوار خود بود .بدره های ( کیسه های ) سیصددیناری و چهارصد دیناری و دو هزار دیناری میآورد و بر ناتوانان و نیازمندان تقسیم می کرد .از حضرت موسی کاظم روایت شده است که فرمود :
پدرم ( امام صادق - ع - ) پیوسته من را به سخاوت داشتن و کرم کردم سفارش می کرد .امام (علیه السلام) با آن کرم و بزرگواری و بخشندگی خود لباس خشن بر تن میکرد ,چنانکه نقل کرده اند :
امام بسیار خشن پوش و روستایی لباس بود و این خودنشان دیگری است از بلندی روح و صفای باطن و بیاعتنایی آن امام به زرق و برقهای گول زننده دنیا . امام موسی کاظم (علیه السلام) نسبت به زن و فرزندان و زیردستان بسیار با عاطفه ومهربان بود .همیشه در اندیشه فقرا و بیچارگان بود , و پنهان و آشکار به آنهاکمک می کرد .برخی از فقرای مدینه او را شناخته بودند اما بعضی - پس از تبعیدحضرت از مدینه به بغداد - به کرم و بزرگواریش پی بردند و آن وجود عزیز راشناختند .امام کاظم (علیه السلام) به تلاوت قرآن مجید انس زیادی داشت .قرآن را باصدایی حزین و خوش تلاوت میکرد .آن چنان که مردم در اطراف خانه آن حضرت گردمیآمدند و از روی شوق و رقت گریه می کردند .بدخواهانی بودند که آن حضرت واجداد گرامیش را - روی در روی - بد میگفتند و سخنانی دور از ادب به زبان میراندند , ولی آن حضرت با بردباری و شکیبایی با آنها روبرو میشد , و حتی گاهی با احسان آنها را به صلاح میآورد , و تنبیه میفرمود .تاریخ , برخی از این صحنه ها را در خود نگهداشته است .لقب کاظم از همین جا پیدا شد .

کاظم یعنی :نگهدارنده و فروخورنده خشم .

این رفتار در برابر کسی یا کسانی بوده که از راه جهالت و نادانی یا به تحریک دشمنان به این کارهای زشت و دور از ادب دست میزدند .رفتار حکیمانه و صبورانه آن حضرت (علیه السلام) کم کم , بر آنان حقانیت خاندان عصمت و اهل بیت (علیه السلام) را روشن میساخت , اما آنجا که پای گفتن کلمه حق - در برابر سلطان و خلیفه ستمگری - پیش میآمد , امام کاظم (علیه السلام) میفرمود :
قل الحق و لو کان فیه هلاکک یعنی :
حق را بگو اگرچه آن حقگویی موجب هلاک تو باشد . ارزش والای حق به اندازهای است که باید افراد در مقابل حفظ آن نابود شوند .در فروتنی - مانند صفات شایسته دیگر خود - نمونه بود .با فقرامینشست و از بینوایان دلجویی میکرد .بنده را با آزاد مساوی میدانست ومیفرمود همه , فرزندان آدم و آفریده های خداییم .از ابوحنیفه نقل شده است که گفت :
او را در کودکی دیدم و از اوپرسشهایی کردم چنان پاسخ داد که گویی از سرچشمه ولایت سیراب شده است .براستی امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فقیهی دانا و توانا و متکلمی مقتدر و زبردست بود .محمد بن نعمان نیز میگوید :
موسی بن جعفر را دریایی بیپایان دیدم که میجوشیدو میخروشید و بذرهای دانش به هر سو می پراکند .
زنان و فرزندان حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) :
تعداد زوجات حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) روشن نیست .بیشتر آنها از کنیزان بودند که اسیر شده و حضرت موسی کاظم (علیه السلام) آنها را میخریدند و آزاد کرده یا عقد می بستند . نخستین زوجه آن حضرت تکتم یا حمیده یا نجمه دارای تقوا و فضیلت بوده و زنی بسیار عفیفه و بزرگوار و مادر امام هشتم شیعیان حضرت رضا (علیه السلام) است .فرزندان حضرت موسی بن جعفر را 37 تن نوشته اند :
19 پسر و 18 دختر که ارشد آنها حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) وصی و امام بعد از آن امام بزرگوار بوده است . حضرت احمد بن موسی ( شاهچراغ ) که در شیراز مدفون است .حضرت محمد بن موسی نیز که در شیراز مدفون است .حضرت حمزه بن موسی که در ری مدفون میباشد .از دختران آن حضرت , حضرت فاطمه معصومه در قم مدفون است , و قبه و بارگاهی با عظمت دارد .سایر اولاد و سادات موسوی هریک مشعلدار علم و تقوادر زمان خود بوده اند , که در گوشه و کنار ایران و کشورهای اسلامی پراکنده شده , و در همانجا مدفون گردیده اند , روحشان شاد باد .
صفات و سجایای حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام):
موسی بن جعفر (علیه السلام) به جرم حقگویی و به جرم ایمان و تقوا و علاقه مردم زندانی شد .حضرت موسی بن جعفر را به جرم فضیلت و اینکه از هارون الرشید درهمه صفات و سجایا و فضائل معنوی برتر بود به زندان انداختند .شیخ مفید درباره آن حضرت میگوید :
او عابدترین و فقیه ترین و بخشنده ترین و بزرگ منش ترین مردم زمان خود بود , زیاد تضرع و ابتهال به درگاه خداوند متعال داشت .این جمله را زیاد تکرار میکرد :
اللهم انی أ سألک الراحة عند الموت و العفو عند الحساب ( خداوندا در آن زمان که مرگ به سراغم آید راحت و در آن هنگام که در برابر حساب اعمال حاضرم کنی عفو را به من ارزانی دار ) .امام موسی بن جعفر (علیه السلام) بسیار به سراغ فقرا میرفت .شبها در ظرفی پول و آرد و خرما می ریخت و به وسایلی به فقرای مدینه میرساند , در حالی که آنها نمی دانستند از ناحیه کسی است . هیچکس مثل او حافظ قرآن نبود , با آواز خوشی قرآن میخواند , قرآن خواندنش حزن و اندوه مطبوعی به دل میداد , شنوندگان از شنیدن قرآنش میگریستند , مردم مدینه به او لقب زین المجتهدین داده بودند . مردم مدینه روزی که از رفتن امام خود به عراق آگاه شدند , شور و ولوله و غوغایی عجیب کردند . آن روزها فقرای مدینه دانستند چه کسی شبها و روزها برای دلجویی به خانه آنها میآمده است .مادر امام موسی بن جعفر(علیه السلام)، حمیده اندلسیه از اشراف اعاجم بود و حضرت صادق(علیه السلام) درباره‏اش می ‏فرمود:
حمیده از هر ناپاکی ، پاکیزه است. او مانند شمش طلاست. پیوسته ملائکه از او حراست می ‏کردند تا اینکه به سبب کرامتی که از سوی حق تعالی برای من و حجت ‏بعد از من است ، به دستم رسید.

دیار و تبار و کنیه‏ اش :

حمیده دختر صاعد بربری ازدیار اندلس بود که با لقب لولوه از او یاد می ‏شد بانویی باورع و مورد اعتمادبود.

توضیح واژه بربر:

بربر مردمی از ساکنان شمال غرب افریقا بودند و جمع این‏ واژه برابر و برابره است. بربر از واژه یونانی باربار به معنی غیریونانی است. مانند عجم به معنی غیر عرب. آتنی ‏های غیر یونانی ‏ها را بربر می ‏گفتند، چنانکه در داستانهای ما غیر ایرانی را تور گرفته‏اند و عرب غیر عرب را عجم ، غالبا تصور می ‏کنند که بربر یونانی به معنی وحشی است ولی تصور نمی ‏رود چنین باشد زیرا در کتاب هرودوت می ‏گوید:
لاسدمونی ‏ها (اهالی شبه جزیره پلوپونس) پارسی ‏ها را به جای ‏بربر خارجی گویند. لذا اینجا منطقی است که استنباط کنیم:
آتنی ‏ها جای خارجی ‏بربر می ‏گفتند. ابوالمنذر معتقد است که بربرها از فرزندان فاران بن عملیق‏اند و شرقی می ‏گوید:
بربر عملیق فرزند بلعم فرزند عامر فرزند اشلیخ فرزند لاوذ فرزند سام فرزند نوح است و برخی معتقدند:
عملیق فرزند لاوذ فرزند سام فرزند نوح است. و انس بن مالک از حضرت رسول(صلی الله علیه واله) حدیثی به این صورت نقل می ‏کند:
«... کان یقول‏تزوجوا فی نسائهم ...» با زنهای آنها ازدواج کنید. از بردگی تا همسری امام.
عکاشه از امام باقر(علیه السلام) سؤال کرد چرا برای امام صادق(علیه السلام) همسری اختیار نمی ‏کنید؟
او که به سن ازدواج رسیده است؟
امام باقر(علیه السلام) که در برابرش کیسه‏ای پول سربسته بود، فرمود:
به زودی برده‏فروشی ‏از اهل بربر می ‏آید و در دارمیمون منزل می ‏کند با این کیسه پول، همسری برایش‏انتخاب می ‏کنم. عکاشه می ‏گوید مدتی گذشت تا آنکه ما روزی خدمت امام باقر(علیه السلام) رسیدیم. فرمود:
می ‏خواهید شما را از آمدن برده‏فروشی که گفته بودم، آگاه سازم؟
بروید و با این کیسه پول از او کنیزی انتخاب کنید. ما نزد برده فروش آمدیم. گفت:
هر چه داشتم فروختم مگر دو دخترک بیمار که یکی از دیگری بهتر است. گفتیم:
آنها را بیاورید تا ببینیم، وقتی آورد یکی را انتخاب کردیم و قیمتش راپرسیدیم. گفت:
به هفتاد اشرفی . گفتیم:
او را به همین کیسه پول می ‏خریم هر چه‏بود، ما نمی ‏دانیم در آن چقدر است. مردی که موهای سر و رویش سفید بود جلوتر آمد و گفت:
باز کنید و بشمارید،برده‏فروش گفت:
بازکنید ولی اگر از 70 اشرفی دو جو هم کمتر باشد، نمی ‏فروشم. پیرمرد گفت:
نزدیک بیایید، ما نزدیکش رفتیم و مهر کیسه را باز کردیم واشرفی ‏ها را شمردیم بی ‏کم و زیاد، 70 اشرفی بود. به این ترتیب نزد امام باقر(علیه السلام) آمدیم. وی می ‏گوید:
امام باقر(علیه السلام) که قبلا ما را از این واقعه مطلع کرده بود، خدا راستایش کرد و به دختر فرمود:
نامت چیست؟
گفت:حمیده،
فرمود:حمیده باشی در دنیاو محموده باشی در آخرت. آیا دوشیزه هستی ؟
گفت:آری .
برده فروش گاه نزد من می ‏آمد، ولی خدا مردی را که سر و ریش سفیدی داشت، بر اومسلط می ‏کرده. او چنان سیلی بر برده‏فروش می ‏زد که از نزد من برمی ‏خاست، چند بارنزد من نشست و پیرمرد هم چند بار به او سیلی زد. امام رو به فرزندش کرد و فرمود: ای جعفر این دختر را نزد خود ببر و به این‏طریق بهترین شخص روی زمین یعنی موسی بن جعفر(علیه السلام) از او متولد شد.
بانوی فقیه وامین :
آن بانو آنقدر نسبت‏به احکام و مسائل فقهیه و عالم بود که حضرت صادق(علیه السلام) امر می ‏فرمود تا بانوان در اخذ مسائل احکام به او رجوع نمایند. و چنان مورداعتماد بود که هرگاه امام صادق(علیه السلام) اراده تقسیم حقوق اهل مدینه را داشت، به ام‏فروه و همسرش حمیده واگذار می ‏نمود.
میلاد نور :
ابوبصیر می ‏گوید:
سالی که حضرت‏امام موسی (علیه السلام) متولد شد، در خدمت‏ حضرت صادق(علیه السلام) در سفر حج‏بودم. وقتی به منزل ابواء رسیدیم، حضرت برای ما چاشت‏ خواست. در بین خوردن غذا پیکی از طرف حمیده به نزد حضرت آمد و خبر داد که حمیده می ‏گوید اثر وضع حمل درمن ظاهر شده است و این فرزند مثل فرزندان دیگر نیست. حضرت با خوشحالی برخاست‏و به سوی خیمه رفت اندک زمانی بعد بازگشت، چهره‏اش شگفته و خندان بود وآستینهایش را بالا زده بود. گفتیم خدا همیشه لبهایتان را خندان و دلتان راشادان کند، حمیده در چه حال بود؟
فرمود:حق تعالی پسری به من عطا کرد که بهترین خلق خداست و حمیده مرا به‏موضوعی از او خبر داد که من از او آگاهتر بودم. ابوبصیر گفت:
فدایت‏ شوم به چه چیزی خبر داد؟
فرمود: حمیده گفت:
وقتی آن مولود مبارک آمد، دستهایش را بر زمین گذاشت و سرخود را به سوی آسمان بلند کرد. به او گفتم که علامت ولادت حضرت رسالت و هر امامی که بعد از او هست، چنین است. امام صادق(علیه السلام) می ‏فرمود:
شبی که نطفه جدم امام سجاد (علیه السلام) منعقد شد فرشته‏ای ‏ظرفی را که شربت در آن بود نزد امام حسین(علیه السلام) آورد، شربتی که از آب روان‏تر، ازکره نرم‏تر، از عسل شیرین‏تر، از برف خنک‏تر و از شیر سفیدتر بود، پس از آشامیدن،نطفه جدم بسته شد. نطفه من نیز به همین ترتیب بسته شد و آنگاه که نوبت‏به انعقاد نطفه پسرم موسی (علیه السلام) رسید، فرشته‏ای نزدم آمد از همان شربت‏به من داد و نطفه پسرم که تازه‏متولد شده، بسته شد. «بنابراین از آنچه که خدا به من داده، شادمانم. به این پسر توجه داشته باشیدو بدانید که به خدا سوگند پس از من او صاحب شماست ...» وقتی که این فرزنددستش را بر زمین بگذارد، منادی از اعماق عرش از طرف پروردگار از افق اعلی به‏اسم او و اسم پدرش سه مرتبه ندا می ‏کند (ای فلان فرزند فلان ثابت ‏باش) به خاطر عظمت ‏خلقتت، از برای تو و متولیان تو رحمت ‏خود را واجب گردانیدم، و بهشتم رابخشیدم، و بر آنها مجاورت خود را حلال گردانیدم. به عزت و جلالم قسم کسی را که‏با تو دشمنی کند، به شدیدترین عذابهایم مبتلا گردانم هر چند در دنیا به خاطروسعت رحمتم آنها را روزی بدهم. امام در ادامه فرمود:
وقتی که ندای منادی تمام شد، او در حالی که دستش را روی ‏زمین نهاده و سرش را به سوی آسمان کرد، جواب می ‏دهد و می ‏گوید:
شهدالله انه لا اله الا هو والملائکه و اولوالعلم قائما بالقسط لا اله الا هوالعزیز الحکیم. زمانی که این آیه را تلاوت کرد، خداوند علم اول و آخر را به اوعطا می ‏فرماید و سزاوار زیارت روح در لیله القدر می ‏گرداند. پرسیدم:
مگر روح همان جبرئیل نیست؟
فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح خلقی اعظم از ملائکه است مگر چنین نیست که‏خداوند تبارک و تعالی می ‏فرماید:
«تنزل الملائکه و الروح فی لیله القدر» دراین شب فرشتگاه و روح را نازل می ‏گرداند.

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:14 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

جشن تولد :

شیخ برقی از منهال قصاب روایت کرده است:
از مکه به قصد تشرف به‏ مدینه بیرون شدم. همین که به ابواء رسیدم، دیدم حق تعالی مولودی به حضرت‏ صادق(علیه السلام) عطا فرمود. ایشان یک روز بعد از من وارد مدینه شد. امام سه روز مردم را طعام داد. من هم‏در طعام آن حضرت حاضر شدم.چندان غذا می ‏خوردم که تا روز دیگر که بر سفره آن وارد می ‏شدم، دیگر محتاج به‏طعام نبودم. سه روز من از طعام آن حضرت خوردم، چندان که از سنگینی طعام بربالش تکیه می ‏دادم. رویای راستین حمیده از زمانی که مادر حضرت رضا(علیه السلام) نجمه راخرید، یاد می ‏کرد و می ‏فرمود:
حضرت رسول(صلی الله علیه واله) را در خواب دیدم که به من می ‏فرمود:
ای حمیده نجمه را به فرزندت موسی ببخش زیرا به زودی فرزندی از او متولد می ‏شود که بهترین روی زمین است، دستور آن حضرت را جامه عمل پوشاندم. زمانی که امام رضا (علیه السلام) به دنیا آمد، حمیده، نجمه را طاهره نامید.

حدیث وداع :

شیخ صدوق از ابی ‏بصیر نقل می ‏کند برای تسلیت ‏حضور حمیده رسیدم، او گریست آنگاه فرمود، ای ابا محمد اگر می ‏دیدی امام صادق را که قبل از رحلت چه‏ حالی داشت تعجب می ‏کردی . چشمانش را باز کرد و فرمود:
همه خویشاوندان و اهلم را جمع کنید. همه را فراخواندیم. حضرت به سوی همه نظر کرد و فرمود:
«ان شفاعتنا لاینالها مستخفا بالصلوه‏» همانا شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک بشمارند نمی ‏رسد.
فرزندان حمیده :
او فرزندان دیگری نیز داشت در تاریخ ولادت موسی بن جعفر(علیه السلام) آمده‏است:
مادرش حمیده بربریه اندلسیه بود که ام ولد نیز نامیده می ‏شود فرزندانش‏عبارتند از:
اسحاق و فاطمه.
اسحاق (آفتاب عریض) :
اسحاق مردی فاضل باورع و مجتهد و صالح بود که از او حدیث روایت کرده‏اند. او چنان مورد اطمینان بود که‏هر گاه ابن کاسب از او حدیثی نقل می ‏کرد، می ‏گفت مرا ثقه رضی اسحاق بن جعفر(علیه السلام)حدیث کرد و او به امامت ‏برادرش موسی بن جعفر(علیه السلام) قائل بود. اسحاق از پدرش برای امامت‏برادرش، حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام روایت نقل‏کرده است و صاحب عمده الطالب می ‏گوید:
او شبیه‏ترین مردم به رسول خدا(صلی الله علیه واله) بود و مادرش مادر امام موسی (علیه السلام) بود. او محدثی جلیل بود تا آنجایی که طایفه‏ای از شیعه ‏مدعی امامت او بودند ... اسحاق معروف به عریضی بود زیرا در عریض به دنیا آمد و کنیه‏ اش ابامحمد بود و شیخ طوسی در رجالش او را در زمره اصحاب پدرش امام‏ صادق (علیه السلام) شمرده است و از او حدیث نقل می ‏کند. شیخ مفید با تاکید بسیار از وی با این عبارت ستایش می ‏کند « او از اهل فضل و صلاح و ورع و اجتهاد بود. وی محدثی جلیل‏القدر بود. چنانکه گروهی از شیعیان مدعی ‏امامت او شده‏اند، هرگاه سفیان بن عتینه از او روایت می ‏کرد، او را مورد ستایش‏قرار داده، می ‏گفت:
«هو من اقل المعقبین من ولد جعفر الصادق(علیه السلام) عددا.»

سادات بنی زهره :

نسب بنی ‏زهره که ساکن حلب و خانواده جلیلی بودند به اسحاق بن جعفر منتهی می ‏شود. از جمله ایشان می ‏توان از ابوالمکارم حمزه بن علی بن زهره حلبی ‏عالم فاضل جلیل، نویسنده آثار علمی فراوانی در کلام و امامت و فقه و نحو نام‏برد. همچنین از جمله آثار او «غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع‏» است. او، پدرش، جدش و برادرش، عبدالله از اکابر فقهاء امامیه‏اند. آیه‏الله علامه حلی ‏اجازه کبیره معروفه را برای بنوزهره نوشته است.
مردان پولادین در حلب :
سید شریف تاج‏الدین بن محمد بن حمزه بن زهره در کتاب غایه‏الاختصار فی اخبار البیوتات العلویه المحفوظه من الغبار در ذکر بیت اسحاقیین‏می ‏نویسد:
حمد خدا را که ما را از بیت زهره قرار داد که نقباء حلب می ‏باشند. جدشان زهره ‏بن ابی ‏المواهب علی ، نقیب حلب بن محمد بن نقیب حلب ابن ابی ‏سالم محمد مرتضی مدنی ‏است که از مدینه به حلب آمد. ابن احمد مدنی که مقیم حران بود.

سادات دیباجی :

به محمد بن جعفر به جهت‏حسن و جمال و کمالش دیباجه می ‏گفتند. وی ‏مردی سخی و شجاع بود و با رای زیدیان در خروج با شمشیر موافقت داشت و در ایام ‏مامون در سنه‏199 در مدینه خروج کرد و مردم را به بیعت‏ با خود فرا خواند، اهل‏مدینه با او به عنوان امیر مؤمنین بیعت کردند. او مردی قوی ‏القلب و عابد بود. همیشه یک روز روزه می ‏گرفت و یک روز افطار می ‏نمود. هرگاه از منزل خارج می ‏شد، لباسش را به برهنه‏ای می ‏داد. هر روزی گوسفندی برای ‏میهمانان خود ذبح می ‏کرد. وی به طرف مکه رفت و با جماعتی از طالبیین که حسین و حسن افطس و محمد بن سلیمان بن داود بن حسن مثنی و محمد بن حسن معروف به اسلیق ‏و علی بن حسین بن عیسی بن زید و علی بن حسین بن زید و علی بن جعفر بن محمد ازجمله ایشان بودند. با هارون بن‏ مسیب جنگ کرد و بسیاری از افراد لشکر هارون را کشت آنگاه دست از جنگ برداشت. هارون بن‏مسیب حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) را به رسالت ‏به نزد محمد بن جعفر فرستاد و او را به صلح دعوت کرد اما محمد بن جعفر از صلح اباء کرد و آماده جنگ ‏شد. هارون نیز لشکری فرستاد و محمد را با طالبیین در آن کوهی که منزل داشتند، محاصره کردند و تا سه روز مدت محاصره طول کشید و آب و طعام ایشان تمام گشت، اصحاب محمد بن جعفر دست از او برداشتند و متفرق شدند لاجرم محمد ردا و نعلین‏ پوشیده به خیمه هارون بن مسیب رفت و از برای اصحاب خود امان خواست. هارون نیز به وی امان داد. از تاریخ قم نقل است که محمد دیباج در جرجان وفات یافت در وقتی که مامون به عراق می ‏رفت در سنه‏203 و مامون بر او نماز گزارد و درجرجان او را دفن کرد.

مبارزات امام کاظم (علیه السلام):

آنچه پیشوایان الهی را از دیگران ممتاز ساخته ، گستره وجودی و جامعیت ارزشهای ‏انسانی آنان است. زمانی آنان را در هاله‏ای از عشق دلدار، و دلی بی ‏تاب از حب‏ یار می ‏بینی که زمزمه‏های روح ‏نواز آنان طبیعت را میهمان ملکوت و همنوای خلوت انس‏ساخته است. به تعبیر قرآن کریم کوه ها و مرغان را بآهنگ «تسبیح و نغمه تنزیه‏» مسخر داود گردانیدیم. و دیگر بار آنها را مبارزی خستگی ‏ناپذیر می ‏یابی که‏ فریادشان ملتی را حیات و زندگی بخشیده و نامردمی ‏ها را به تحقیر کشانده است واین در حالی است که دستان پر مهر و عاطفه‏اش جهانی از شکوفه‏های امید و رحمت رابه درماندگان و بیچارگان هدیه می ‏کند و خود چهار تکبیر بر همه آنچه دنیایی است ‏زده و زاهدانه‏ترین زندگی را برای خویش برگزیده است. کاظم آل محمد(علیه السلام) ستاره‏ای از این منظومه است که درخشش وجودیش انعکاس فضیلتهای ‏همه نیک ‏سیرتان تاریخ می ‏باشد. سجده‏های طولانی و چشمان بارانی ‏اش، از عشقی پایدار و ایمانی عمیق به ساحت قدس ربوبی حکایت می ‏کند چنانکه در زیارت آن بزرگوارمی ‏خوانیم:
«حلیف السجده الطویله و الدموع الغریزه‏»، زندگی ‏اش با سجده‏های ‏طولانی و چشمان اشکبار همراه بود. جهانی از شکوفه و حماسه را در صحنه جهاد متجلی ساخته و بی ‏اعتنا به قدرتمندان‏ خودخواه، معجزه ایمان و دین را فرا راه حق‏جویان قرار داده است ابعاد وجودی ‏آن بزرگوار داستانی زیبا و شنیدنی دارد که در چشم‏ اندازهای محدود انسانهای ‏معمولی قرار نمی ‏گیرد آنچه وظیفه است اینکه ساحل‏ نشین دریای وجودی ‏اش گردیم شاید نسیم صبحگاهی به قلب نوازشی دهد و به پیامی آشنا، جان را طراوتی تازه بخشد. همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی به پیام آشنایی ، بنوازد آشنا را در راستای همین وظیفه بخشی از مبارزات سیاسی آن حضرت را مورد مطالعه قرار می ‏دهیم ‏و آرمان تشکیل حکومت اسلامی را که در سیره عملی حضرتش جلوه‏ای حماسی و دل‏انگیز یافته است ‏به نظاره می ‏نشینیم و ظهور این جلوه را در پنج محور یادآور می ‏شویم:
الف تجلی آرمان حکومت اسلامی در مناظره با هارون ، امام موسی ابن‏جعفر(علیه السلام) مناظرات گوناگونی با هارون الرشید خلیفه عباسی داشته‏اند که در قسمتی از آن طرد حکومت هارونی و آرمان تشکیل حکومت الهی به رهبری امامان معصوم به صراحت ‏بیان‏ شده است. در تاریخ می ‏خوانیم:
روزی هارون به امام کاظم می ‏گوید که مرزهای فدک را معلوم کن تا آن را به تو برگردانم. امام(علیه السلام) از جواب امتناع می ‏کند. هارون ‏پیوسته اصرار می ‏ورزد. امام(علیه السلام) می ‏فرماید:
من آن را جز با حدود واقعی ‏اش نخواهم‏گرفت. هارون که به اصرار خواستار تعیین حدود می ‏شود. امام می ‏فرماید:
اگر من ‏حدود آن را باز گویم مسلما موافقت نخواهی کرد. هارون سوگند یاد می ‏کند که درصورت تعیین حدود آن را برمی ‏گردانم. امام (علیه السلام) فرمود:
اما حد اول آن سرزمین عدن است. در این هنگام هارون چهره‏اش‏دگرگون گشت و با شگفتی گفت:
ادامه بده. امام(علیه السلام) فرمود:
و حد دوم آن سمرقند است. برای بار دوم ناراحتی هارون بیشتر گشت. امام فرمود و حد سوم آن آفریقا. در حالی که صورت هارون از شدت ناراحتی سیاه شده بود، حضرت فرمود:
و حد چهارم ‏آن سواحل دریای خزر و ارمنستان. حضرت حدود کشور اسلامی که آن روز، هارون برآن حکومت داشت ‏بیان کرد . هارون گفت:
فلم یبق لنا شی ‏ء فتحول الی مجلسی :
پس چیزی برای ما باقی نماند برخیز جای من بنشین. امام فرمود:
من به تو گفتم، اگر حدود آن را تعیین کنم، هرگز آن را نخواهی داد. سالی در سفر مکه هنگامی که هارون امام را در کنار کعبه می ‏بیند به حضرت می ‏گوید:
تو هستی که مردم پنهانی با تو بیعت کرده تو را به پیشوایی برمی ‏گزینند؟
امام‏فرمود: «انا امام القلوب و انت امام الجسوم‏»، من بر دل‏ها و قلب‏های مردم‏ حکومت می ‏کنم و تو بر تن‏ها و بدن‏ها و بر همین مطلب تاکید دارد آنچه را که‏ مرحوم مجلسی نقل می ‏کند روزی امام در کاخ هارون با او روبرو شد. هارون از حضرت می ‏پرسد این خانه چگونه است. حضرت در پاسخ می ‏فرماید:
«هذا دار الفاسقین‏»:
این خانه فاسقان است و سپس این آیه شریفه را تلاوت می ‏کند:
به‏زودی دور خواهم نمود از آیات خود آنها را که به ناحق در زمین دعوی بزرگی کنند که هر نشانه از نشانه‏های الهی را ببینند بدان ایمان نیاورند و اگر راه هدایت‏ را بینند آن را نمی ‏پیمایند برعکس اگر گمراهی را مشاهده کنند آن را پیش گیرند و این بدان جهت است که آیات الهی را دروغ می ‏پندارند و از آن غفلت می ‏ورزند. هارون می ‏گوید:
پس این خانه از کیست؟
امام پاسخ می ‏دهد:
برای شیعیان ما سبب آرامش و برای دشمنان ما آزمایش است. سپس‏هارون می ‏گوید:
فما بال صاحب الدار لا یاخذها قال اخذت منه عامره و لا یاخذها الا معموره:
پس چرا صاحب خانه آن را پس نمی ‏گیرد. حضرت فرمود:
موقعی این خانه از او گرفته شده است که آباد بوده است و زمانی آن‏ را پس خواهد گرفت که آباد شده باشد بدین معنا که آن را زمانی تحویل خواهیم ‏گرفت که آبادانی آن ممکن باشد و هنوز زمان آن فرا نرسیده است و همین عامل اصلی ‏نگرانی هارون از آن حضرت بود که در جلسات خصوصی از آن پرده برمی ‏داشت. چنانکه در پاسخ فرزندش مامون که می ‏پرسد چرا از کمک مالی که برای امام متعهد شده بود دریغ می ‏ورزد. می ‏گوید به خاطر اینکه از موسی ابن‏جعفر بر حکومت ‏خویش بیم‏ دارم.

طرد شعار بنی ‏عباس:

بر اساس انتساب به رسول گرامی اسلام به حکومت‏خویش‏مشروعیت می ‏بخشیدند. آن حضرت بر اساس همین انتساب و دلیلهای متقن قرآنی و شرعی ‏اثبات نمود که عترت پیامبر(صلی الله علیه واله) از این جهت ‏شایستگی بیشتری دارند زیرا که آنهافرزند پیامبر(صلی الله علیه واله) محسوب می ‏شوند. در یکی از این مباحثات، هارون می ‏پرسد چرا شما خود را فرزند پیامبر(صلی الله علیه واله) قلمداد می ‏کنید در حالی که شما فرزند دختر رسول خداهستید و فرزند دختر را نمی ‏توان در شمار فرزندان به حساب آورد. حضرت از هارون‏می ‏خواهد که او را از جواب معذور دارد. هارون نمی ‏پذیرد. حضرت آیه زیر را تلاوت‏می ‏کند:
«و من ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون و کذالک نجزی ‏المحسنین و زکریا و یحیی و عیسی ...» و می ‏فرماید در این آیه عیسی در شمارفرزندان نوح پیامبرآمده است ‏با اینکه برای عیسی پدری نبوده است و فقط ازناحیه مادرش مریم به نوح نسبت دارد ما نیز از فرزندان پیامبر(صلی الله علیه واله) هستیم از جهت‏مادرمان فاطمه(سلام الله علیها). و آنچه که این رویارویی را بیشتر روشن می ‏کند جریانی است که نویسنده کتاب‏احتجاج نقل می ‏کند:
«چون هارون به مدینه وارد شد به همراه مردم متوجه قبر رسول‏گرامی اسلام شد. روبروی قبر رسول الله قرار گرفت و به قصد فخر و مباهات گفت:
السلام علیک یابن عم، سلام بر تو ای پسرعمو، در این هنگام موسی بن‏جعفر(علیه السلام) نزدیک‏ قبر آمد و فرمود:
السلام علیک یا رسول‏الله، السلام علیک یا ابه، سلام بر تو ای ‏رسول خدا و سلام بر تو ای پدر. در این هنگام چهره هارون دگرگون گشت و خشم درچهره‏اش نمایان گشت.» به این ترتیب امام(علیه السلام) آن‏چه را که هارون می ‏خواست‏بدان‏وسیله خود را شایسته خلافت قلمداد کند از بین برد و دلیل شایستگی خویش دانست.

نفوذ در درون نظام حکومت:

امام موسی بن‏جعفر(علیه السلام) جهت ‏سامان دادن به مبارزات‏ سیاسی و حمایت از نیروهای شیعی برنامه‏ای تدارک دید که بر اساس آن نیروهای فعال ‏و مطمئن در مسوولیتهای کلیدی حکومت قرار می ‏گرفتند که یکی از اعضای فعال آن علی ‏بن‏یقطین بود. علی بن‏یقطین بارها از امام(علیه السلام) خواست که اجازه دهد از مسوولیتهای ‏خویش در حکومت‏بنی ‏عباس کنار رود لکن امام(علیه السلام) بدان رضایت نداد و او را با کلمات‏زیر دلگرم نمود که شاید خداوند به وسیله تو شکسته احوالی ‏ها را جبران و آتش‏فتنه مخالفان را از دوستان خویش دفع کند. و مرتبه دیگر بدو فرمود:
خداوند اولیائی در میان ستمگران دارد که به وسیله‏آنان از بندگان نیک خود حمایت می ‏کند و تو از اولیاء خدایی . کار علی بن‏یقطین در چهار جهت متمرکز بود:

1 رساندن اطلاعات داخلی دربار به امام(علیه السلام)

مرحوم مجلسی می ‏نویسد زمانی که قیام‏شهید حسین فخ سرکوب شد سرهای آنان به همراه عده‏ای اسیر برای موسی فرزند مهدی ‏از خلفای بنی ‏عباس فرستاده شد. او دستور داد که اسرا کشته شوند و از دیگرعلویین سخن به میان آورد تا اینکه به نام امام موسی بن‏جعفر(علیه السلام) رسید با خشم ‏زیاد اظهار داشت که حسین به دستور او قیام کرده است زیرا او وصی این خاندان‏است. خدا مرا بکشد اگر او را زنده نگه دارم در این زمان بود که علی بن‏یقطین ‏جریان را به صورت مکتوب به حضور امام تقدیم داشت و آن حضرت را از این تصمیم باخبر نمود. امام عده‏ای از شیعیان و اهل بیت ‏خود را احضار نمودند و در این باره‏با آنان به گفتگو پرداختند. آنان پیشنهاد نمودند که حضرت خود را برای مدتی ‏مخفی نماید که حضرت بدانان بشارت مرگ «موسی ‏» خلیفه عباسی را داد.

2 پشتیبانی مالی از امام(علیه السلام)

مرحوم کشی در رجال خود می ‏نویسد:
علی بن‏یقطین‏نامه‏ها و اموال فراوانی را توسط دو نفر از معتمدین خویش برای امام ارسال داشت‏قرار ملاقات در بیرون مدینه در محلی به نام «بطن الرمه‏» بود. امام شخصا طبق ‏قرار در آن مکان حضور یافت و اموال را از آنان تحویل گرفت. سپس نامه‏هایی ازآستین خود بیرون آورد و فرمود اینها جواب نامه‏های همراه شماست. آن دو نفر ازآن حضرت خواستند که زاد و توشه راه آنان اندک است نیازمند زاد راه بیشتری ‏هستند. حضرت نگاهی به توشه آنان نمود و فرمود:
شما را کافی است‏برگردید. من‏نماز صبح را در مسجد النبی (صلی الله علیه واله) با مردم خوانده‏ام برای نماز ظهر باید خود رابدانجا برسانم. این داستان علاوه بر اینکه بیانگر رابطه علی بن‏یقطین و پشتیبانی ‏مالی از امام(علیه السلام) می ‏باشد حکایت از تدبیر سیاسی عمیق و تشکیلات سازمان یافته بین‏امام و علی بن‏یقطین نیز دارد.

3 کمک مالی به شیعیان

علی بن‏یقطین جهت کمک مالی به شیعیان و حمایت از آنان‏هر ساله عده‏ای را از طرف خود به حج می ‏فرستاد و به این بهانه، پولهای زیادی به ‏آنها می ‏پرداخت. مرحوم قمی از قول یونس می ‏نویسد که در یکی از سالها برای علی ‏بن‏یقطین 150 حج‏گزار برشمردند و در مواردی که شیعیان می ‏بایست مالیات بپردازند به ظاهر از آنها می ‏گرفت ولی در پنهان به آنان مسترد می ‏داشت.

امام و حمایت از قیام شهید فخ :

جلوه دیگر مبارزان امام موسی بن‏جفعر(علیه السلام) راحمایت از قیام شهید فخ تشکیل می ‏دهد. او حسین بن‏علی بن‏حسن المثنی بن‏الحسن‏المجتبی (علیه السلام) است و نام مادرش زینب دختر عبدالله محض است و از آنجا که در سرزمین ‏فخ واقع در یک فرسخی مکه به شهادت رسید معروف به شهید «فخ‏» گشت. روایات بسیاری در فضیلت این بزرگمرد نقل شده است از آن جمله اینکه پیامبر(صلی الله علیه واله) به هنگام عبور از سرزمین فخ فرمود:
جبرئیل بر من نازل شد و گفت ای محمد مردی ‏از خاندان تو در این سرزمین شهید خواهد گشت و شهید با او ثواب دو شهید راخواهد برد. و از امام صادق(علیه السلام) نیز نقل شده است که به هنگام رسیدن به سرزمین فخ‏نمازگزاردند و در پاسخ به سؤال راوی که آیا این جزء اعمال حج است فرمود:
نه ولیکن در این سرزمین مردی از خاندان من به همراه عده‏ای شهید خواهد شد که‏ارواح ایشان بر اجساد آنان به سوی بهشت پیشی خواهد گرفت. این بزرگوار که از ستم و فشار روحی توسط فرماندار مدینه برای علویین به ستوه‏آمد و دست‏به قیام مسلحانه زد و این جریان در زمانی بود که خلیفه ستمگربنی ‏عباس به نام «هادی ‏» حکومت می ‏کرد. قرار شد شبانگاهان قبل از اذان صبح حرکت‏آغاز شود. حسین که رهبری قیام را عهده‏دار بود به خدمت امام موسی (علیه السلام) رسید. حضرت‏توصیه‏هایی به این شرح برایش بیان نمود:
انک مقتول فاجد الضراب فان القوم فساق‏یظهرون ایمانا و یضمرون نفاقا و شکا فانالله و انا الیه راجعون:
تو شهید خواهی ‏شد ضربه‏ها را نیکو بزن و نهایت تلاش خود را بنما، این مردم فاسق هستند به ظاهرایمان دارند و در باطن خود نفاق و شک را پنهان می ‏دارند همه ما مملوک خداییم وبه سوی او بازمی ‏گردیم. آنچه تایید و حمایت امام را از این نهضت‏بیشتر بیان‏می ‏دارد جملاتی است که حضرت بعد از شهادت حسین رهبر قیام فخ بیان داشته است‏فرمود:
به خدا قسم که حسین در حالی از دنیا رفت که مسلمان و نیکوکار و روزه‏دارو امرکننده به معروف و ناهی از منکر بود در خاندانش همانند نداشت. هادی خلیفه عباسی پس از قیام حسین گفت:
والله ما خرج حسین الا عن امره و لااتبع الا محبته لانه صاحب الوصیه فی اهل هذا البیت قتلنی الله ان ابقیت علیه:
به خدا سوگند که حسین به دستور موسی بن‏جعفر قیام نمود و دنبال نکرد مگر آنچه‏را که او دوست داشت زیرا او وصی این خاندان است‏خدا مرا بکشد اگر او را زنده‏نگه دارم. و بالاخره پنجمین جلوه مبارزاتی حضرت امام موسی بن‏جعفر را می ‏توان در زندانهای طولانی آن بزرگوار دید که خود نشانه جاودانه از فرهنگ مبارزاتی آن‏امام همام می ‏باشد و همواره شکوه و عظمت مرزبانان حماسه جاوید را فرا راه‏ حق‏جویان قرار می ‏دهد و لازم است که در نوشتاری مستقل مورد بحث قرار گیرد. دراینجا جملاتی از زیارتنامه حضرت را یادآور می ‏شویم که می ‏فرماید:
السلام علی المعذب فی قعر السجون و ظلم المطامیر ذی الساق المرضوض:
سلام و درود الهی بر موسی بن‏جعفر آنکه گرفتار شکنجه زندانهای تاریک بود و با پاهایی مجروح ‏از این جهان رخت ‏بربست.

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:13 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

عصا زنان راهی حرم امام موسی(ع) بود. به خستگی قدم بر می داشت. نمی توانست پایش را روی زمین بگذارد. به زحمت روی پنجه پا راه می رفت. گاهی وقتها از شدت درد پا، زمین گیر می شد. نزدیکی های حرم در پیاده روی خیابان، روی سکوی مغازه ای نشست. توان حرکت نداشت. عصا را روی سکو گذاشت. خیابان منتهی به حرم شلوغ بود. مردم زیادی برای زیارت آمده بودند. زن ومرد، پیر وجوان، تنها یا دسته جمعی به سمت مردم می رفتند. دلش شکست. به حال آنها غبطه می خورد. آنها پای پیاده بدون این که مشکلی درراه رفتن داشته باشند، درحال حرکت بودند؛ نه مثل او که برای برداشتن چند قدم کوتاه هم با مشکل روبرو بود! دراین هنگام، صدایی آشنا به گوشش رسید:
-حاج شیخ محمد!
سربرگرداند. یکی از دوستانش بود که سال ها قبل از شهر ری به قصد تحصیل علوم دینی به حوزه علمیه نجف آمده بود. خواست از جا بلند شود، اما نتوانست. با او سلام واحوال پرسی کرد. مرد با کنجکاوی عصای چوبی را برانداز کرد وگفت:
-حاج شیخ محمد! شنیده ام تازه از سفر حج آمده ای. زیارت قبول! ایران نرفتی؟
-نه بعد از زیارت عتبات عالیات، به ایران برمی گردم. شما چطورید؟
-الحمدالله، به لطف خدا.
-درستان تمام نشده؟
-فعلاً درنجف هستم.امروز هم برای زیارت کاظمین آمده ام. نذر داشتم.
مرد بار دیگر نگاهی به عصا انداخت وبا تعجب گفت:
- حاج شیخ محمد! چرا این جا نشستی؟ خدای نکرده کسالتی داری؟ این عصا چیست؟!
لحظه ای درجواب دادن درنگ کرد، عصا را روی سکوجا به جا کرد وگفت:
- داستانش مفصل است. اگه حوصه داری، بنشین تا برایت تعریف کنم؟
-البته ؟
-حدود یکسال است درد پا، امانم را بریده
-دکتر نرفتی؟
- درتهران وشهر ری پیش اطبای درجه اول رفتم.
-خب؟!
-گفتند باید پایت عمل شود اما...
-اما چه؟!
-گفتند اگرعمل کنیم، به احتمال هفتاد در صد باید پا بریده شود؛ به احتمال سی درصد هم بعد ازعمل، کوتاه خواهد شد. خلاصه یا باید با پای مصنوعی راه می رفتم یا کفش های پاشنه بلند طبی می پوشیدم.
-عمل کردی؟
-نه، بیمارستان را ترک کردم. چون مطمئن بودم پایم ناقص خواهد شد، چند ماه بعد عازم زیارت خانه خدا شدم. حالا هم درعتبات عالیات هستم. آمده ام دست به دامان ائمه اطهار شوم بلکه آنها شفایم دهند.
مرد، قلم وکاغذی از جیبش در آورد وگفت:
- حاج شیخ محمد! خیلی ناراحت شدم. اما دکتری یهودی را در بغداد می شناسم که متخصص بیماری های مفاصل ورماتیسم است. حتماً به مطبش برو. الان آدرسش را برایت می نویسم.
مرد، آدرس را روی کاغذ نوشت وبه او داد؛ بعد هم بلند شد وگفت:
- من تازه از زیارت برگشته ام . اگر بخواهی تو را به حرم امام کاظم(ع) می برم.
-نه، ممنون. می خواهم اینجا بنشینم. حالم که بهتر شد، خودم می روم. شما بفرمایید.
- هر طور میل شماست. باز هم تأکید می کنم حتماً به مطلب این دکتر برو، خیلی ها را درمان کرده. ان شاء الله خوب می شوی. خوب، خداحافظ!
مرد این را گفت ولحظاتی بعد، درمیان جمعیت ناپدید شد.
شیخ محمد کاغذ را باز کرد وآدرس دکتر یهودی را نگاه کرد. آهی کشید وعصا را برداشت. به هرسختی بود، از جا بلند شد. خودش را به حرم رساند. وارد شد. سلام داد وبا بغضی ترکیده ودیدگانی اشکبار گفت:
-یا امام موسی کاظم! یا باب الحوائج! آیا به شما برنمی خورد بعد ازاین همه معالجات درایران توسل به ائمه، به سراغ یک دکتر یهودی بروم؟!
به سمت ضریح رفت. درشلوغی جمعیت، دست هایش را در ضریح گره زد. عصا از دستش روی زمین افتاد. پایش را به ضریح مالید. زائران از دوطرف به او فشار می آوردند. ناگهان احساس کرد پاشنه پایش به زمین می رسد. درد پایش ساکت شده بود. چند قدمی برداشت. دنبال عصایش گشت. از عصا خبری نبود. گویی آب شده بود وبه دل زمین فرو رفته بود.
ازحرم بیرون آمد ودرحالی که اشک شادمانی از چشمانش جاری بود، آدرس مطب آن یهودی را پاره کرد وبا پای خودش به سوی مسافرخانه حرکت کرد؛ درست مثل زمان قبل از بیماری.*

پی نوشت ها :

*. گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج2، ص153، اسلامیه، تهران.

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:11 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد 

این مقطع سی و پنج ساله (از 148تا 183هجری) یعنی دوران امامت حضرت ابی الحسن موسی بن جعفر علیهما السلام یکی از مهمترین مقاطع زندگینامه ی ائمه علیهم السلام است. دو تن مقتدرترین سلاطین بنی عباس - منصور و هارون - و دو تن از جبّارترین آنان - مهدی و هادی - در آن حکومت می کردند. بسی از قیام ها و شورش ها و شورشگرها در خراسان، در افریقیه، در جزیره ی موصل، در دیلمان و جرجان، در شام، در نصیبین، در مصر، در آذربایجان و ارمنستان و در اقطاری دیگر، سرکوب و منقاد گردیده و در ناحیه ی شرق و غرب و شمال قلمرو وسیع اسلامی، فتوحات تازه و غنایم و اموال وافر، بر قدرت و استحکام تخت عباسیان افزوده بود.
جریان های فکری و عقیدتی در این دوران، برخی به اوج رسیده و برخی زاده شده و فضای ذهنی را از تعارضات، انباشته و حربه ای در دست قدرتمداران و آفتی در هوشیاری اسلامی و سیاسی مردم گشته و میدان را برعَلَم دارانِ صحنه ی معارف اصیل اسلامی و صاحبان دعوت علوی، تنگ و دشوار ساخته بود.
شعر و هنر، فقه و حدیث و حتّی زهد و ورع، در خدمت ارباب قدرت در آمده و مکمل ابزار زر و زور آنان گشته بود. در این دوران، دیگر نه مانند اواخر دوران بنی امیه و نه همچون ده ساله ی اول دوران بنی عباس و نه شبیه دوران پس از مرگ هارون که در هر یک، حکومت مسلط وقت، به نحوی تهدید می شد؛ تهدیدی جدی دستگاه خلافت را نمی لرزاند و خلیفه را از جریان عمیق و مستمر دعوت اهل بیت علیهم السلام غافل نمی ساخت.
در این دوران، تنها چیزی که می توانست مبارزه و حرکت فکری و سیاسی اهل بیت علیهم السلام و یاران صدیق آنان را مجال رشد و استمرار بخشد، تلاش خستگی ناپذیر و جهاد خطیر آن بزرگواران بود و توسل به شیوه ی الهی «تقیه» و بدین ترتیب است که عظمت حیرت آور و دهشت انگیز جهاد حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آشکار می گردد.
باید عرض کنم که کاوشگران تاریخ اسلام، آنگاه که به فحص و شرح زندگی امام موسی بن جعفر علیهما السلام پرداخته اند، سهم شایسته ای از توجه و تفطن را که باید به حادثه ی عظیم و بی نظیر «حبس طویل المدّة» این امام هُمام اختصاص می یافت، بدان اختصاص نداده و در نتیجه از جهاد خطیر آن بزرگوار غافل مانده اند.

خط جهاد مستمر، ارتباط حوادث گوناگون با یکدیگر
 

در زندگینامه ی آن امام عالی مقام، سخن از حوادث گوناگون و بی ارتباط با یکدیگر و تأکید بر مقام علمی و معنوی و قدسی آن سلاله ی پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و نقل قضایای خاندان و اصحاب و شاگردان و مباحثات علمی و کلامی و امثال آن، بدون توجه به خط جهاد مستمری که همه ی عمر سی و پنج ساله ی امامت آن بزرگوار را فراگرفته بوده است، ناقص و ناتمام می ماند. تشریح و تبیین این خط است که همه ی اجزای این زندگی پر فیض را به یکدیگر مرتبط می سازد و تصویری واضح و متکامل و جهت دار که در آن هر پدیده ای و هر حادثه ای و هر حرکتی، دارای معنایی است، ارایه می کند.
چرا حضرت امام صادق علیه السلام به «مفضّل » می فرماید: امر امامت این جوانک را فقط به اشخاص مورد وثوق بگو؟ و به «عبدالرحمن بن حجاج» به جای تصریح به کنایه می گوید: زره برتن او راست آمده است؟ و به یاران نزدیک چون «صفوان جمّال» او را به علامت و نشانه معرفی می کند؟ و چرا بالاخره در وصیت نامه ی خود، نام فرزندش را به عنوان وصی پس از نام چهار تن دیگر می آورد که نخستین آنان «منصور عباسی» و سپس حاکم مدینه و سپس نام دو زن است؛ چنان که پس از ارتحال آن حضرت، جمعی از بزرگان شیعه نمی دانند جانشین آن بزرگوار، همین جوان بیست ساله است؟ چرا در گفتگو با هارون که به او خطاب می کند: «خلیفتان یجبی الیهما الخراج»، زبان به سخن نرم و انکار آمیز می گشاید؛ اما ابتدائاً در خطاب به مرد زاهد نافذالکلمه ای به نام «حسن بن عبدالله» سخن را به معرفت امام می کشاند و آنگاه خود را امام مفترض الطّاعة، یعنی صاحب مقامی که آن روز خلیفه ی عباسی در آن متمکن بود، معرفی می کند؟
چرا به «علی بن یقطین» که صاحب منصب بلند پایه ی دستگاه هارون و از شیفتگان امام است، عملی تقیه آمیز را فرمان می دهد؛ اما «صفوان جمّال» را بر خدمت همان دستگاه شماتت می کند و او را به قطع رابطه با خلیفه فرا می خواند؟ چگونه و با چه وسیله ای آن همه پیوند و رابطه در قلمرو گسترده ی اسلام، میان دوستان و یاران خود پدید می آورد و شبکه ای که تا چین گسترده است، می سازد؟
چرا «منصور» و «مهدی» و «هارون» و «هادی»، هر کدام در برهه ای از دوران خود، کمر به قتل و حبس و تبعید او می بندند؟ و چرا چنان که از برخی روایات دانسته می شود، آن حضرت در برهه ای از دوران سی و پنج ساله، در اختفا به سر برده و در قرای شام یا مناطقی از طبرستان حضور یافته و از سوی خلیفه ی وقت، مورد تعقیب قرار گرفته و به یاران خود سفارش کرده که اگر خلیفه درباره ی من از شما پرسید، بگویید او را نمی شناسیم و نمی دانیم کجاست؟
چرا هارون در سفر حجی، آن حضرت را در حدّ اعلی تجلیل می کند و در سفر دیگری دستور حبس و تبعید او را می دهد و چرا آن حضرت در اوایل خلافت هارون که وی روش ملایمت و گذشت در پیش گرفته و علویان را از حبس ها آزاد کرده بود، تعریفی از فدک می کند که بر همه ی کشور وسیع اسلامی منطبق است؛ تا آن جا که خلیفه به آن حضرت به تعرض می گوید: پس برخیز و درجای من بنشین؟ و چرا رفتار همان خلیفه ی ملایم، پس از چند سال، چندان خشن می شود که آن حضرت را به زندانی سخت می افکند و پس از سال ها حبس، حتّی تحمل وجود زندانی او را نیز برخود دشوار می یابد و او را جنایتکارانه مسموم و شهید می کند؟
این ها و صدها حادثه ی توجه برانگیز و پرمعنی و در عین حال ظاهراً بی ارتباط و گاه متناقض با یکدیگر در زندگی موسی بن جعفر علیه السلام هنگامی معنی می شود و ربط می یابد که ما آن رشته ی مستمری را که از آغاز امامت آن بزرگوار تا لحظه ی شهادتش ادامه داشته، مشاهده کنیم. این رشته، همان خط جهاد و مبارزه ی ائمه علیهم السلام است که در تمام دوران دویست و پنجاه ساله در شکل های گوناگون استمرار داشته و هدف از آن، اولاً تبیین اسلام ناب و تفسیر صحیح قرآن و ارایه ی تصویری روشن از معرفت اسلامی است و ثانیاً، تبیین مسأله ی امامت و حاکمیت سیاسی در جامعه ی اسلامی و ثالثاً، تلاش و کوشش برای تشکیل آن جامعه و تحقق بخشیدن به هدف پیامبر معظّم اسلام صلی الله علیه و اله وسلم و همه ی پیامبران؛ یعنی اقامه ی قسط و عدل و زدودن اندادالله از صحنه ی حکومت و سپردن زمام اداره ی زندگی به خلفاءالله و بندگان صالح خداوند.
امام موسی بن جعفر علیه السلام نیز همه ی زندگی خود را وقف این جهاد مقدس ساخته بود؛ درس و تعلیم و فقه و حدیث وتقیه و تربیتش در این جهت بود. البتّه، زمان او و ویژگی های خود را داشت؛ پس جهاد او نیز به تناسب زمان مختصاتی می یافت؛ عیناً مانند دیگر ائمه ی هشتگانه، از زمان امام سجاد علیه السلام تا امام عسکری علیه السلام که هر یک یا هر چند نفر، مختصاتی در زمان و به تبع آن، در جهادِ خود داشتند و مجموعاً زندگی آنان، دوره ی چهارم از زندگی دویست و پنجاه ساله را تشکیل می دهد که خود نیز به مرحله هایی تقسیم می گردد.
جای آن است که این بحث اساسی، از این دیدگاه مورد توجه فضلا و محققان قرار گیرد و در آیینه ی این دوران پر شکوه و این مجاهدت بی نظیر، راه کمال مسلمین و مخصوصاً پیروان و دوستداران اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم آشکار گردد.(1)

پی‌نوشت‌ها:

1- حدیث ولایت، ج 2، صص 231-234.

نوشته شده در  یکشنبه 90/10/11ساعت  12:10 صبح  توسط محمدرضا صرافی نژاد